Het rattevel. Dagboek van de
tweeling Tieleman in Japanse
gevangenschap.
door Hans en Rob Tieleman
Indische Duinen
door Adriaan van Dis
Rectificatie
Het artikel 'Dampit een houding van
verzet' zoals verschenen in het
Moesson Kerstnummer
15 december 1994) is samengesteld
door de gehele Dampit Werkgroep.
Ten onrechte is alléén de naam
genoemd van één van de leden van de
werkgroep.
Redactie.
(batok klapperdop). Nu is een klapper
dop inderdaad haarloos, maar het moet
toch zijn kepala botak, botak betekent
kaal, kaalkop dus. Werd niet iedere jon
gen wiens haar was afgeschoren (meest
al om haarluis te voorkomen), met 'Hééé
Kepala Botak!' nageroepen?
Indische Duinen is, om de stijl, het sublie
me woordgebruik, maar vooral de
beschaafdheid Literatuur te noemen. Het
verhaal dat elke lezer de ruimte geeft er
eigen symbolieken in te zoeken en te vin
den, laat zien dat Adriaan van Dis een
geboren verteller en filosoof is. Vind er
maar zo gauw één in de Hollandse dui
nen.
Lilian Ducelle
Na een korte inleiding over de situering
en de achtergronden, beschrijven de jon
gens in het eerste deel van dit boek het
begin van hun internering vanaf decem
ber 1942, toen zij, dan veertien jaar oud,
nog bij hun moeder in het Bandoengse
Tjihapitkamp verbleven. Gescheiden van
hun moeder gingen zij, na een kort ver
blijf in het Bandoengse 'Bloemenkamp',
in juli 1944 naar Tjimahi, naar wat 'het
jongenskamp' aan de Barosweg geweest
moet zijn. Op 20 decemeber 1944 wer
den zij ter plaatse ondergebracht in wat
later zou heten Baros 5.
Opmerkelijk voor jonge knapen is van
daaruit hun korte verblijf in een kamp te
Tjitjalenka, waar grondwerk moest wor
den verricht als voorbereiding van de
aanleg van een spoorlijn naar Madjalaja,
vroegtijdig beëindigd toen Japan op 15
augustus 1945 capituleerde. De tweeling
Tieleman werd toen naar Baros terugge
bracht, waar men eerst op 22 augustus
1945 van die capitulatie op de hoogte
werd gebracht.
Eerst meer dan een maand later wordt
Baros verlaten en vertrekken de jongens
naar het Hotel Olcottpark in Bandoeng.
Inmiddels ontwikkelt zich wat men later
de Bersiap-tijd is gaan noemen.
In het derde en laatste deel van hun boek
wordt verslag gedaan van de gebeurte
nissen tijdens de onzekere en rumoerige
periode die overal in Indonesië volgde.
Voor wie die tijd niet heeft meegemaakt
moet vooral de nuchtere beschrijving van
deze gebeurtenissen verbazingwekkend
zijn.
Met de komst naar Bandoeng half okto-
Nogmaals:
Als een film waarvan regisseur, scenario
schrijver en hoofdrolspeler één en dezelf
de persoon zijn, zo laat Indische Duinen
van Adriaan van Dis zich lezen. Een van
de mooiste en vooral mooist geschreven
romans die ik de laatste jaren las. Dat het
bovendien ook nog een Indische roman
is, zou je in dit geval op de koop toe moe
ten nemen, de sfeer waarin karakters zich
bewegen maken het Indisch, niet de per
sonen.
Haarscherp zet hij de leden van de ietwat
warrige familie - waartoe hij zichzelf laat
behoren - neer. Hun gebreken, hun
tekortkomingen maar ook hun goede
gevoelige kanten. Cynisch, humoristisch,
bizar maar levensecht. We maken in
flashbacks kennis met de familie in tijden
van vrede, oorlog en onvrede. Familie
geheimen en schandaaltjes, het is eigen
lijk een beetje triest maar Van Dis weet
telkens weer met een geweldig gevoel
voor timing somberheid te ontzenuwen.
Een fijn aquarel waar de schilder uit
balorigheid af en toe een klodder gou
ache tegenaan gooit.
Gaat het om een trauma van zijn vader
die Pakan Baroe en Junyo Maru over
leefd heeft, of probeert de zoon een
eigen trauma te overwinnen omdat zijn
vader hem om alles en niets een mep
verkocht? Sloegen in die tijd niet de
meeste vaders kinderen vaker dan nodig
was? Hoe oud is het spreekwoord 'Wie
men liefheeft kastijdt men? Was de kastij
ding niet vaker intenser dan liefde, maar
ging het uiteindelijk toch om de liefde,
zoals in dit geval van Van Dis?
Een schitterend boek, ook omdat het
Indische element (als we dat er per se in
willen hebben) er zo correct en niet over
dreven in gedoseerd is. Wat een
research heeft Van Dis er voor moeten
doen, want hij is zelf niet in Indië opge
groeid. Eén 'slip of the pen' maar, waar ik
even om heb moeten lachen. Zijn vader,
Knil-er wordt door een sadistische superi
eur bij het verliezen van een wedden
schap, van zijn trotse haardos ontdaan.
Men plaagt hem dan om zijn kepala batok
ber 1945 van hun moeder uit Ambarawa,
waar zij in kamp 6 had verbleven, wordt
dan het gezin Tieleman herenigd. De jon
gens beschrijven hun merkwaardig
verbrokkelde vertrek uit Indië naar
Nederland. Eerst een oudere broer, als
corveeër met de Klip fontein, de tweeling
begin mei met de Boisse vain en de
beide ouders half mei 1946 per vliegtuig.
Vanaf de scheiding van hun moeder tot
12 oktober 1945 is het boek een vrijwel
letterlijke transcriptie van het dagboek dat
de tweeling Hans en Rob heeft bijgehou
den, gesteld als een verslag aan hun
moeder, zoals zij dat had opgedragen.
Voor een goed begrip zijn nu (cursieve)
gedeelten toegevoegd. Dat maakt het
boek tot een voor het overgrote deel
authentiek stuk uit die tijd en vooral dat is
de verdienste. Het geeft een onopge
smukt beeld van wat er is gebeurd en dat
is zeldzaam.
Een onvermijdelijk gevolg van deze opzet
is wel dat men een omvangrijk verhaal
voor de neus krijgt zoals dat nu eenmaal
door jongens van rond de veertien jaar
wordt geschreven en dat leest niet pret
tig. Niet zelden is de slechte stijl zelfs irri
tant en is men telkens geneigd het boek
weg te leggen. Opmerkelijk is in dit ver
band dat de verklarende gedeelten die
recent zijn toegevoegd en los staan van
het dagboek, in dezelfde stijl zijn
geschreven. Het maakt van dit merkwaar
dige boek meer een historisch belangrijk
document dan lectuur. Voor wie met de
tweeling Tieleman in dezelfde kampen
hebben verbleven zal dat anders zijn.
Voor hen is er het 'feest der herkenning'.
Joop Al
43
