Brisbane calling
Makanan
(vervolg van bladzijde 27. Indonesië,
Tanah Air)
41
Ze zijn netjes uit elkaar gaan zitten, er is
voldoende ruimte in de grote barak. De
woordenboeken bij de hand, de opgave
op de brede stoelleuning. Om vijf over
zeven is het doodstil. Pak Moens staat
midden voor en laat de presentielijst
rondgaan. Zijn ogen gaan de rijen langs:
Dyastriningrum Subandiati, Immawan
Purbawasista, Wurjanti Tjahjaningsih,
Yulitin Sungkowati, Yudianti Listiyarini;
maar ook Suyono, Hanafi, Santjaka,
Marsoyo. Hun namen zijn poëzie, hun
handtekening is grafische kunst. Hij her
innert zich: Klotterboke, Schattenkeinder,
Vanderkarbargenbok, Punselie en hij ziet
ze voor zich: groot, lomp, blond. Er liggen
18.000 kilometer tussen hen en ons.
Om half negen is het voorbij. Buiten
onder de overkapping van de fietsenstal
ling houdt de bewaker Pak Moens' fiets al
klaar, de hand op het hoofd, om hem te
waarschuwen dat hij niet weer zijn hoofd
zal stoten. Selamat siang Pak, terima
kasih, kembali. Hij stapt op de fiets en
rijdt de campus af, de regen tegemoet.
Ons eerste verblijf in Yogya werd op 25
maart 1992 abrupt afgebroken, toen
Suharto het vertrouwen in Nederland
opzegde. Was de 25* maart een toevalli
ge datum of door de president bewust
gekozen? Op 25 maart 1947 werden in
Batavia de Linggadjati-akkoorden onder
tekend, die echter door de politici in
Nederland niet serieus genomen werden
en van een eigen interpretatie voorzien.
Dit leidde tot het opzeggen van het ver
trouwen van de republikeinen in ons
koninkrijk. De conferentie mislukte. Het
betekende het einde van de
toenaderingspolitiek. Schermerhorn,
voorzitter van de Nederlandse Commissie
Generaal, noteerde in zijn dagboek:
'Daarmee is het voorbeeld ook in de toe
komst als vanouds, de macht, de grond
slag van onze aanwezigheid alhier te blij
ven gebruiken. Het is niet gelukt een
nieuwe weg te vinden.'
Het mislukken van de conferentie leidde
tot militair ingrijpen in juli 1947. De vraag
die historici nog bezighoudt is wie de kos
ten hebben gedragen van een leger van
hondertwintigduizend man, dat overzee
werd gestuurd om drie jaar in Indië te die
nen. De socialisten in de Nederlandse
regering waren er niet vóór de koloniën te
behouden, de KVP was niet in het Indisch
establishment vertegenwoordigd.
Bovendien was de staatskas leeg en de
Marshallhulp voor Indonesië werd
gebruikt om ondernemingen en bedrijven
weer op gang te krijgen. Waar is het geld
vandaan gekomen?
Linggadjati ligt in de bergen, anderhalf
uur gaans van Cirebon. Bij een bezoek
aan het conferentieoord, dat nu museum
is, heb ik beide delen van het dagboek
van Schermerhorn aangeboden aan de
bibliotheek van het museum. Ik word
direct door het voltallige personeel rond
geleid. De slaapvertrekken van de dele
gatieleden, gegroepeerd om de vergader
zaal met de lange rechte tafel, waar stoe
len omheen staan met de namen van de
betrokkenen. Aan de muren de portret
ten, die ik al eens eerder heb gezien op
een tentoonstelling in het Erasmushuis in
Jakarta. Terzijde de plaatsen van de jour
nalisten, die verslag gaven van een
gebeurtenis die al geschiedenis is gewor
den. Die middag in het zwembad van het
hotel waar ik dagelijks mijn baantjes trek,
raak ik in gesprek met een paar oudstrij
ders, die met familieleden een pelgrims
tocht maken langs de oorlogsgraven. Ze
maakten deel uit van de landmacht op
Java, jongens van de 7-decemberdivisie,
de eerste lichting dienstplichtigen, voor
wie de grondwet moest worden aange
past. Door de uitgestelde demobilisatie
bleven ze, tot de algehele terugtocht van
het leger in 1949. Toen werden ze naar
huis gestuurd met de levenslange herin
nering aan een verkeerde oorlog.
Het wordt voller in het bad. Japanse toe
risten zwermen langs de rand en maken
haastig foto's. Ze zullen niet te water
gaan, want zo dadelijk vertrekken ze
weer volgens 'schedule'. De obers lopen
met grote glazen kleurig vruchtesap en
bier voor de Australiërs.
De groep veteranen is al geruime tijd met
de bus naar Bali vertrokken. Ze hebben
hun makkers gegroet, de zesduizend
man, die nooit vergeten zijn.
Als ik op de campus terugkom, op weg
naar huis, blijken de wegen naar het
grote plein door legertrucks te zijn afge
sloten vanwege een betoging. Het is
weer het militair vertoon dat me tegen
staat, de arrogantie van de macht. Eén
dag in het jaar wordt de oprichting van
het leger herdacht. Dan moeten alle bur
gers hun vlag uitsteken. Ook buitenlan
ders, tenminste dat vindt No, onze huis
jongen. Ik had er moeite mee, maar de
vlag heeft er toch gehangen, drie dagen
lang, omdat No hem vergat binnen te
halen. Ik heb hem gevraagd of er ook een
dag was voor de slachtoffers van het
leger, op Buru, in Aceh, in Dili. De drie
studenten van Gadjah Mada, die vier jaar
kregen, omdat ze discussieerden over de
boeken van de verboden schrijver
Pramoedya Ananta Toer? No keek me
niet begrijpend aan en hij leest nog wel
eens en krantje. Ik heb hem later mijn
wereldontvanger gegeven. We hebben
de drie studenten opgezocht in de gevan
genis om ze op verzoek van de ambassa
de studiemateriaal te overhandigen. Later
bleek dat weer anders geregeld te moe
ten, via de commandant. Die boekjes
hebben ze nooit gezien.
Op 17 augustus 1995 zal Indonesië vijftig
jaar onafhankelijkheid vieren. Misschien
is dat een goed moment voor president
Suharto om een gebaar te maken en alle
politieke gevangenen amnestie te verle
nen. Daar zou minister Pronk van opkij
ken.
Met een omweg fiets ik naar huis. Luid
schalt het gezongen gebed van de muez
zin over de campus. Ik zal blij zijn als we
straks weer naar Holland teruggaan.
Maar ik weet dat het verlangen zal blijven
naar dit land, Indonesië, tanah air.
Mijn Indonesische vriendin Rasmina is getrouwd met een Aussi:
Bryan. Het huwelijk zou prima zijn, als het eten geen probleem
opleverde. Rasmina kan heerlijk koken en haar sajur lodeh is
niet te evenaren. Maar Bryan heeft in zijn eigen taaltje verklaard
'I don't makan that Indonesian stuff!' 'Kaja apa!' klaagt Rasmina
tegen mij. 'Elke dag moet ik apart voor hem koken!'
Na diep nadenken heb ik een oplossing gevonden. Vlak om de
hoek is een winkel, die lekkere hapjes verkoopt: gebak, pasta's,
slaatjes; alles even Australisch. 'Als Bryan zijn slaapje doet,
Rasmina, sla jij één en ander in en je bent van alle susah af.'
Rasmina is opgetogen over het idee. 'Als hij wil, ik hem belazer,
ja sudah, laat maar!' verklaart ze. Bryan is verrukt over het
Australische eten. 'Isn't my wife a wonderful cook' en hij eet zich
vet en rond.
Maar dan slaat het noodlot toe. De zaak gaat failliet en wordt
gesloten. 'Allah tobat!' jammert Rasmina. 'Alles watje moet
doen', raad ik haar aan, 'is proberen hetzelfde eten te maken.'
En warempel, na veel tjobah is haar eten zelfs nog smakelijker.
Bryan likt zich de vingers af en Rasmina krijgt haar eerste
complimentje: 'This makanan Australian is really very bagus!'
En nu Bryan elke dag zijn potje kan eten, zijn alle huwelijkspro
blemen opgelost en zingt hij de lof over zijn vrouw, die zo heer
lijk Australisch kan koken.
Tilly Breeman
