Herdenken,
terugkijken en
vooruitzien
Een verslag van de reünie
KM-kinderen in Japanse kampen
O
door Tiny Francis
Ze zijn weer bij elkaar de sobats uit de
gezinnen van de marine en de koopvaar
dij. De 'jongens van stavast', kinderen
van uitgezonden personeel die in de
jaren 1942-1945 in het voormalig
Nederlands-lndië in Japanse internerings
kampen hebben gezeten. Mensen ook
die gestreden en geleden hebben onder
het juk van de Japanner en later in de
Bersiap. Ze delen hun herinneringen die
ze uitwisselen als muntstukken, herken
baar en geldig, waardevol en soms vol
pijn.
Op 1 september 1995 was er voor hen
een reünie georganiseerd door de
Koninklijke Marine in een daartoe leeg
gemaakte, immense hangar op het
marinevliegkamp Valkenburg te Katwijk,
waar de parachutes en ander vliegtuig
gerei tegen de muren hingen. 'Maar
anders was er geen ruimte om 700 men
sen onder te brengen', zegt overste C.A.
Vriends van de organisatie. Het galmde in
de ontvangstruimte letterlijk van de
begroetingen, herkenningen en gepraat
over 'toen'. Iedere reünist met een badge
op zijn of haar revers, zodat men elkaar
goed herkennen zou. Blijde gezichten,
handen schudden, herinneringen uitwis
selen onder de koffie. Allen zijn onder
worpen geweest aan een macht die straf
fen kon uitdelen in een kampsituatie met
verlies van vrijheid in inadequate behui
zing. Andere voeren op een schip of in
een onderzeeër ('Ha ha, daar was je nog
't beste af).
Sommige dragen littekens op hun ziel.
'Soms denk ik 's nachts dat ik iets inslik,
dat ik stik', zegt de 76-jarige oud-matroos
eerste klas, de heer Van Zeeland. 'Maar
dan word ik wakker, ik had een angstige
droom van dingen die nooit gebeurd zijn.'
Hij weet alle data en schepen uit de strijd
op te sommen en zijn ogen zijn blauwer
dan de Indische oceaan. Onverschrokken
kijkt hij rond en toont zijn foto's; torpedo-
bootjagers in noodsituaties, beman
ningen. 'Ik voer op de Witte de With. De
machinekamer beneden werd in de strijd
natuurlijk afgegrendeld. Achter een
belangrijk toestel moet iedereen op zijn
plaats blijven. Stel je voor dat één van die
mannen 't te pakken krijgt en naar boven
wil. Dat kan je niet hebben. Daarom gaat
het alarmdeksel dicht als 't gevaarlijk
wordt. Aan zijn nog steeds bestaand syn
droomverschijnsel, geactiveerd door een
innerlijk mechanisme, tilt hij niet zwaar. 'Ik
zit nog steeds op een racefiets'.
De torpedobootjager Witte de With werd
in dienst gesteld op 20 februari 1930.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef
het schip in Nederlands Oost-lndië. Sinds
mei 1940 verrichtte het konvooidiensten
in de Indische wateren.
Op 27 februari 1942 tijdens de slag in de
Javazee escorteerde de Witte de With de
beschadigde Britse kruiser Exeter naar
Soerabaja en boekte het succes bij de
beschieting van de Japanse torpedo
bootjager Asagumo, die de Exeter aan
viel. Nadat de Japanse jager zich had
teruggetrokken onder bescherming van
een rookgordijn, bracht de Witte de With
de Britse kruiser veilig naar Soerabaja.
Door schade aan de stuurboordschroef,
opgelopen toen twee dieptebommen vlak
achter het schip ontploften, bleef de Witte
de With voor reparatie op het Marine
Etablissement in Soerabaja. Toen duide
lijk werd dat het schip, dat inmiddels ook
zwaar beschadigd was door Japanse
luchtaanvallen, niet meer op tijd gerepa
reerd kon worden, werd het op 2 maart
1942 in de haven vernield. Een laconiek
stukje geschiedenis uit het archief van
een ex-matroos. Eén der vele.
In de hangar waar commandeur C.W.M.
Breed een welkomstwoord sprak, hangen
enorme borden met foto's van schepen,
geschut en kamptekeningen; hurktoilet-
ten, wapperende was aan een lijntje en
prikkeldraad. De bezoekers verdringen
zich ervoor.
'Kijk, daar heb je de Kortenaer, legt
iemand zijn echtgenote uit. Witte petten
lopen rond, uniformen zijn gedecoreerd.
Commandeur Breed heeft van zijn eerste
tot zijn vierde jaar in het kamp doorge
bracht. Wat herinnert hij zich daarvan?
'Toen we werden afgevoerd moest mijn
moeder haar ijskast inleveren. Het kamp
was helemaal omgeven door atap en
daar zag ik later op een hoop ijskasten de
onze liggen. Mijn moeder had er aan de
achterkant met haar nagel onze naam
ingekrast.' Hij lachte luidop. 'Later kregen
we 'm terug, maar toen deed ie het niet
meer zo best.'
Muziek schettert; er is een sfeer van
vriendschap en herkenning, een beetje
ramé ramé. Overal vormen zich groepjes,
bladen gaan opnieuw rond met koffie.
Welk woord valt kapitein ter zee B. Friele
in als hij denkt aan de bevrijding?
'Herdenken, terugkijken en vooruit zien',
zegt hij.
Een herinnering van één der reünisten
aan het kamp? 's Morgens stijfselpap,
's middags een vijfde broodje en
's avonds een kopje rijst. Ik was toen der
tien jaar, we zaten in Tjimahi. Er waren
101 jongens. Je moest je leren drukken,
de ene barak in, doorhollen en de andere
weer uit. Dan zag de Jap je niet.'
Door de mensen heen loopt de heer
Jalhay, fotograferend, aangeklampt door
kennissen, vriendelijk, vaderlijk lachend.
Alle mensen hier delen een geheim:
onderdrukking, moed, angst, honger. Dan
is het tijd voor Yvonne Keuls om voor te
lezen uit haar laatste boek Lowietjes
Smartegeld of het Gebit van mijn moeder.
Het is doodstil terwijl ze het verhaal ver
telt van een door het leed van zijn moe
der getekend mens, die zijn eigen noodlot
niet beseft.
In de rij voor de nasi, die de reünie zal
besluiten, hervinden twee oud-kampbe
woners elkaar; 'Hé zeg, ik heb nog met
jouw broer in het kamp gezeten. Dat was
Belawan Estate.' Maar dan zwijgen ze
even en kuchen. Want die broer is dood.
Hij had met zijn gammele tèklèks (houten
sandalen) in het modderige kampstraatje
in een spijker getrapt en was gestorven
aan bloedvergiftiging.
SYNNAT AROMA - POSTBUS 243 -
3800 AE AMERSFOORT
Kwaliteits GEUROLIEN:
- voor Uw 'PERFUME-BURNERS'
- voor Uw eigen gemaakte LOTIONS op
basis van water of alcohol
MASSAGE (spier)- OLIËN: 'MINYAK
GOSOK'. Goed en lekker warm.
Serieuze verzoeken om proefflacons zijn
welkom.
24
