Het einde van Indië in schoolboeken
Deel 2:
Indonesische schoolboeken
door Tom van der Geugten
Het Indonesische geschiedenisonderwijs
Sinds 1994 geldt in Indonesië een leer
plicht voor kinderen tot vijftien jaar. Het
voortgezet onderwijs bestaat uit de drieja
rige Sekolah Menengah Pertama (SMP)
voor twaalf- tot veertienjarigen en de drie
jarige Sekolah Menengah Atas (SMA)
voor de vijftien- tot achttienjarigen (verge
lijkbaar met de bovenbouw van HAVO en
VWO). Voor alle schoolvakken gelden uit
gebreide richtlijnen (leerplannen) van de
overheid. Net als in Nederland vormt
geschiedenis in Indonesië een apart
schoolvak, dat zich zowel met nationale
als internationale geschiedenis bezig
houdt. Op de SMP volgen leerlingen twee
lesuren geschiedenisonderwijs per week.
Volgens het leerplan van 1984 gaat het
erom leerlingen inzicht te geven in het
verleden, door de loop van de geschie
denis te behandelen, en zo zijn persoon
lijkheid te ontwikkelen, zijn gevoel voor
nationaal bewustzijn te wekken, alsmede
zijn liefde voor het vaderland.1)
De Indonesische leerplannen bevatten
een lange lijst met verplichte leerstof, in
opzet vergelijkbaar met die van de Neder
landse kerndoelen basisvorming. Welke
onderwerpen zijn er nu verplicht bij de
behandeling van de periode 1942-1945?
Het leerplan van 1975 vermeldt: de natio
nale beweging en de onafhankelijkheids
strijd als reactie op het imperialisme; het
tijdperk van de nationale beweging 1908-
1945; de proclamatie van de onafhanke
lijkheid op 17 augustus 1945 als hoogte
punt van de strijd van het volk; de natio
nale en internationale oorzaken van de
proclamatie van de onafhankelijkheid op
17 augustus 1945; de modernisering van
Japan; en het tijdperk van de onaf
hankelijkheid. 2)
In het leerplan van 1993 zijn de volgende
doelen geformuleerd: de leerling kan de
Japanse invasie in verschillende staten
rondom de Pacific in kaart brengen, met
nadruk op de plaats van Indonesië in de
Tweede Wereldoorlog; de leerling bestu
deert de uitbuitingspraktijken door de
Japanse regering van de rijkdommen en
de werkkracht van het Indonesische volk,
die veel leed en ellende onder het volk
hebben veroorzaakt; de leerling be
studeert de methoden van de Indone
sische volksleiders en leert waardering op
te brengen voor hun strijd bij de verwe
zenlijking van een onafhankelijk
Indonesië.3)
Wat opvalt, is de toenemende gedetail
leerdheid waarmee de onderwerpen zijn
beschreven. Ook is er sprake van een
grotere emotionele, subjectieve lading bij
de verwijzing naar activiteiten van
Japanners en nationalisten. Het Neder
landse optreden in de 19e eeuw is veel
neutraler beschreven. Vandaar misschien
dat scholieren me in Indonesië konden
vertellen dat het Nederlanse optreden
'slecht' was geweest voor het
Indonesische volk, maar het Japanse
optreden 'nog slechter'.4)
Schoolboeken
In Indonesië kunnen scholen of docenten
momenteel kiezen uit zo'n tien verschil
lende series geschiedenisboeken voor
het SMP, de eerste drie jaren van de mid
delbare school. De procedure is, dat iede
re uitgever een exemplaar van zijn boek
ter goedkeuring voorlegt aan het ministe
rie, waar wordt nagegaan of het gehele
leerplan erin is verwerkt. De Japanse
bezetting is bijvoorbeeld in het boek van
Adisusilo als volgt uitgewerkt:
'Japan wilde het Indonesische volk inzet
ten in de Oost-Aziatische oorlog. Om de
steun van jongeren te verkrijgen werd de
Tiga-A-beweging opgericht. Cursussen
werden gehouden om pro-Japanse
gevoelens te kweken. Het resultaat was
echter teleurstellend voor de Japanners.
De beweging werd ook door de natio
nalisten gebruikt om hun onafhankelijk-
heidsidealen te ventileren. Daarbij kwam
dat Japan de voornaamste nationalisten,
ir. Soekarno en drs. Hatta, onderschatte.
De Japanners beseften dat zij met de
nationalisten moesten samenwerken om
het volk mee te krijgen. Omgekeerd
beseften ook de Indonesische leiders dat
zij met Japan moesten samenwerken.'5)
Door de uitgebreide leerplannen variëren
de Indonesische schoolboeken nauwe
lijks in keuze en ordening van de stof.
Alleen de omvang van de boeken en de
hoeveelheid bladzijden over een onder
werp verschillen enigszins. Bijvoorbeeld,
tussen de tien en vijftien pagina's waar
het gaat om de periode 1942-1945. Ook
de didaktische aanpak loopt uiteen, van
uitsluitend beschrijvende teksten tot
andere met vragen bij de tekst. Net als in
Nederland zijn er ook werkboeken, met
invulkaarten en ruimte voor antwoorden
naast de vragen.
De periode 1942-1945
Wat leren Indonesische scholieren tegen
woordig over de periode 1942-1945? Om
daarvan een indruk te krijgen, vermeld ik
hierbij in een kader de vragen uit het
boven geciteerde boek.6)
Leerlingen kunnen de antwoorden uit de
tekst overschrijven en deze vervolgens in
hun geheugen opslaan.
1. Het tijdperk van de Japanse
bezetting:
a. Waarom wilde Japan Azië bezet
ten?
b. Wat deden Japanners om hun
idealen te verwezenlijken?
c. Waarom werd de komst van de
Japanners aanvankelijk met
vreugde begroet door het
Indonesische volk?
d. Welke invloed had de Nederlandse
overgave aan Japan op het
Indonesische volk?
e. Waardoor veranderde de houding
van het Indonesische volk ten opzich
te van de Japanners?
2. De nationalistische beweging
van Indonesië aan het begin van
de Japanse bezetting:
a. Noem de voordelen voor het
Indonesische volk van de opengeval
len functies die aanvankelijk werden
bekleed door Nederlanders?
b. Wat was de bedoeling van de
Japanners toen zij toenadering zoch
ten tot de nationalisten?
c. Om welke reden werd Indonesië
door Japan bezet?
3. Mobilisatie van de totale beschik
bare mankracht van het
Indonesische volk:
a. Wat bracht de Japanners er toe om
de totale beschikbare mankracht van
het Indonesische volk in te zetten?
b. Hoe was de werkwijze van Japan
bij de tewerkstelling?
c. Waarom gaf Japan ook een militai
re opleiding aan het Indonesische
volk? Noem enkele militaire en semi-
militaire organisaties die door Japan
werden opgericht.
d. Noem de voordelen voor het Indo
nesische volk van deze militaire oplei
ding.
4. Uitbuiting van de rijkdommen
van Indonesië:
a. Waarom viel Japan Indonesische
boorinstallaties voor aardolie aan?
b. Om welke reden werd Indonesië
met zijn rijkdommen door Japan uitge
buit?
c. Op welke manieren probeerde
Japan deze rijkdommen in handen te
krijgen?
15
