Een inleiding tot het Indonesische theater (slot)
door Ron Verburgt
De auteur van dit artikel, Ron Verburgt (rechts), naast toneel
schrijver en regisseur Rendra in Jakarta
Foto: Ron Verburgt
Het eigentijdse Indonesische theater
sinds 1968
In 1968 vonden er drie belangrijke
gebeurtenissen plaats:
1) de opening van het kunstcentrum
Taman Ismail Marzuki in Jakarta -
genoemd naar de bekende componist
Ismail Marzuki (1914 - 1958);
2) de oprichting van de drie invloedrijke
theatergroepen in Indonesië;
3) de eerste uitvoering van Rendra's
toneelstuk Bip Bop.
De drie uitverkoren theatergroepen:
Bengkel Teater (Workshop Theater) van
Rendra, Teater Popuier van Teguh Karia
en Teater Kecil van Arifin C. Noer kregen
financiële ondersteuning van de Dewan
Kesenian Jakarta, zeg maar de
Kunstraad van Jakarta. Veel toneelstuk
ken waren 'mini kata-toneelstukken', dat
wil zeggen dat er weinig tekst is, maar
wel gebaren; menselijke of natuurlijke
geluiden, en een enkele keer een lied. Dit
was een splinternieuw concept van
toneelspelen.
Geschreven toneelstukken zijn niet zo
bekend in Indonesië, er zijn maar weinig
toneelstukken te koop of te leen. Meestal
schrijft de regisseur zijn eigen stukken en
vaak is er nog weinig tekst. Dit vraagt
veel improvisatietalent van zowel de spe
lers als de regisseur. Maar er werden wel
veel nieuwe stukken geschreven.
Rendra en zijn Bengkel Teater
Rendra werd in 1935 op Midden-Java
geboren. Hij studeerde westerse litera
tuur aan de Gadjah Mada Universiteit in
Yogyakarta. Daarna vertrok hij voor drie
jaar naar de Verenigde Staten waar hij
drama en dans studeerde. Na zijn terug
komst in 1967 richtte hij zijn Bengkel
Teater op. Zijn eerste produktie, Bip Bop
ging dwars tegen alle Javaanse toneeltra
dities in, omdat er geen duidelijke lijn in
zat en er weinig gesproken tekst was.
Veel van zijn produkties zijn bewerkingen
van klassieke stukken zoals Oedipus Rex
en Hamlet om er maar een paar te noe
men.
Omdat hij zowel een westerse als een
Javaanse opvoeding heeft genoten, slaat
Rendra een brug tussen deze twee cultu
ren. Hij zegt: 'De Javaan kent geen
objectieve waarheid. Voor ons is de
waarheid altijd subjectief. Ik zou bijvoor
beeld dit kopje beschrijven zoals ik het
zie: de 'wayang' van het kopje. Wayang
is de hoogste waarheid. Maar ik hecht
ook waarde aan de westerse logica, zon
der dat dit binnen in mij conflicten ople
vert.'
Rendra was niet tevreden met het produ
ceren van andermans werken. Zelf
schreef hij een aantal stukken, die vaak
de politieke situatie bekritiseerden, bij
voorbeeld Mastodon dan Burung Kondor
(De Mastodont en de Kondor, 1973).
Rendra heeft vanwege zijn politieke acti
viteiten en uitspraken ook wel eens
gevangen gezeten. Zijn toneelstukken
zijn moeilijk te vertalen omdat het non-
verbale, de bewegingen niet opgeschre
ven kunnen worden. Wil je een toneelstuk
van hem regisseren, dan zul je eerst zelf
naar dat toneelstuk moeten gaan kijken.
Critici hebben weieens beweerd dat hij
episch theater brengt. Rendra zegt hier
over: 'Al ons theater is episch, want
wayang is episch theater. Waar maken
de westerlingen zich druk over.'
Arifin C. Noer en Teater Kecil
Arifin werd in 1941 in Cirebon geboren en
overleed op 28 mei 1995. Hij begon al
jong met het schrijven van gedichten en
later van teksten voor radio en toneel. In
1968 vertrok hij naar Jakarta en richtte
zijn Teater Kecil op. Kecil betekent klein.
Arifin's bedoeling was om met zijn stuk
ken kleine groepen van intellectuelen,
studenten en academici te bereiken. Ook
hij vertaalde aanvankelijk westerse
toneelstukken, maar later begon hij ook
zelf te schrijven. Hij schreef o.a. Mega-
Mega (Wolken, 1964) en Sumur Tanpa
Dasar(De bodemloze put, 1971). Arifin's
poëtisch talent is duidelijk terug te vinden
in 'Mega-Mega', dat half fantasie en half
realiteit is, tussen droom en werkelijkheid.
Tot zijn vroegtijdige dood in 1995 schreef
en regisseerde Arifin regelmatig voor de
film en televisie en heeft in deze kringen
terecht een goede naam gekregen. Ook
als dichter is hij heel bekend geworden.
Putu Wijaya en Teater Mandiri
Putu Wijaya werd in 1944 in Puri Anom,
op Bali, geboren. Hij is van adel, studeer
de rechten aan de Gadjah Mada Univer
siteit, maar heeft nooit als jurist gewerkt.
Hij heeft vijftien boeken en vier bundels
met korte verhalen gepubliceerd. Putu
Wijaya werkte enige tijd met Rendra,
Arifin en Teguh Karya, maar hij is beken
der als schrijver en regisseur van zijn
eigen toneelgezelschap, dat hij in 1970
oprichtte.
32
