O
Afbeelding 8. Lt. generaal H. ter Poorten, maart
1942. Collectie W. Buijze.
'GG Starkenborgh was gezeten tussen
Lt-Gen. Ter Poorten en Gen-Maj.
Pesman.'
Hagenaar had dus de overtuiging dat
Pesman erbij was. Hagenaar schrijft ver
der, ik citeer:
'Aan de Nederlandse kant van de tafel
waren tijdens het gesprek dus gezeten,
van voren naar achteren (op afbeelding
5, WB) Gen-Maj. Bakkers, Lt-Gen. Ter
Poorten, GG van Starkenborgh en Gen-
Maj. Pesman.'
Als wij de nieuwe Kalidjati-foto (afbeel
ding 6) goed bekijken herkennen wij links
vooraan zonder problemen Bakkers.
Beschouwen wij de twee andere militai
ren, die aan zijn kant zitten, dan vallen
drie dingen op.
1Van de achterste militair is de blote
rechterarm te zien. Nu schrijft Bijkerk
(pagina 212) dat Ter Poorten die eerste
dag gekleed was in 'open tenue'.
2. Verder is het zo, dat die militair (op
afbeelding 6) een zéér klein plukje haar
boven op zijn hoofd heeft, zoals
Ter Poorten in die tijd droeg (zie afbeel
ding 8).
3. Deze persoon zit ook recht tegenover
Imamura, op de plaats die de GG moet
hebben verlaten. Ter Poorten was vanaf
dat moment hoofd van de Nederlandse
delegatie.
Deze observatie's maken het niet zeer
waarschijnlijk dat de tweede militair in de
rij links Ter Poorten zou zijn. Die tweede
militair is licht kalend met haar van achte
ren en opzij. Zulk haar had Pesman
(pagina 224 van Bijkerk).
Het ziet er dus naar uit dat Hagenaar zich
vergist heeft in de door hem genoemde
volgorde. En dat is niet zo vreemd, want
hij baseerde zijn mening op grond van
een 'tekening' of zeer zwaar geretou
cheerde (en naar mijn opvatting gemani
puleerde) foto, afbeelding 5. Daarnaast
moeten wij niet vergeten dat Hagenaar
zeven en veertig jaar in zijn herinnering
terug moest gaan. Bovendien was het
een klein détail bij de toenmalige bespre
king, waarbij hij niet langer dan ruim een
half uur aanwezig was. Afbeelding 6
bekijkend lijkt het er dus op dat Hagenaar
zich op dit punt vergist zou kunnen heb
ben.
Maar hoe klein dit détail ook is: het staat
nu in elk geval vast dat Pesman op 8
maart bij de besprekingen was, waar hij
Afbeelding 9. Gen. majoor H. Bakkers, maart
1942. Collectie \N. Buijze.
dan ook gezeten zou hebben. Immers
afbeelding 6 geeft de situatie zéér kort na
het vertrek van Van Starkenborgh, terwijl
burgers als de tolk Hulsewé en Kiveron
nog niet vertrokken waren. Lt. kol.
Mantel kwam pas na hun vertrek de
kamer in. Hij had al die tijd buiten staan
wachten. Hij kan dus niet de derde
Nederlandse militair in die rij zijn. Als
zodanig is hij ook niet te herkennen.
Noch Jansen, noch Bijkerk konden abso
lute zekerheid geven over het al of niet
aanwezig zijn van Pesman. Dat probleem
lijkt nu dus opgelost. Hij staat zelfs op de
foto.
Nawoord
De foto's 8, 9 en 10 zijn weinig bekend.
Ter Poorten is in 'groot-tenue'. Zij kunnen
gemaakt zijn bij later overleg in
Bandoeng, (Hotel Homann of Preanger)
maar het latwerk op de deur achter
Bakkers, pleit voor Kalidjati 9 maart 1942.
Vergelijk dit met het latwerk op de schuif
deuren op de tekening (afbeelding 5) van
Jansen. Zie ook het raamwerk op afbeel-
Afbeelding 10. Lt. kolonel P.G. Mantel,
maart 1942. Collectie W. Buijze.
ding 1Lettend op het gebruikte meubilair
zijn deze drie foto's op éénzelfde dag
gemaakt.
Waarom zoveel aandacht voor wat toch
maar détails zijn? Dat hoor ik wel eens.
Mijn antwoord is dan: Op Kalidjati hield
Nederlands-lndië op te bestaan! Aan een
eeuwenlang absoluut domineren in een
rijk dat ruim éénachtste deel van de
wereld aan de evenaar omspande, kwam
op 8 en 9 maart 1942 een einde. Het
waren beslissende uren in de wereldge
schiedenis. Stefan Zweig noemde dat
'Sternstunden der Menschheit.' Ik zat
toen in de laatste klas van de lagere
school en kende dat woord toen natuurlijk
nog niet. Maar het besef ervan kende ik
wel. En dat besef heeft mij nimmer verla
ten.
Tijdens mijn nasporingen ben ik erg
onder de indruk geraakt van de zorgvul
digheid, nauwkeurigheid en volledigheid
waarmee Bijkerk als eerste systematisch
alles boven water bracht, dat van belang
kon zijn rond de besprekingen op
Kalidjati. Het is verdrietig dat hij de nieu
we foto die onlangs bekend werd, niet
meer heeft mogen zien.
Met dank aan de heer J.K. Brocades
Zaalberg.
Noten
De afbeeldingen 1 t/m 6 in dit artikel
verwijzen naar het vorige artikel van
W. Buijze, dat is geplaatst in Moesson
van 15 september 1995 (pagina's 15
t/m 17).
33
