Het vergeten verhaal
van één van de Schmidt-arrestanten (I)
FAR HOLIDAYS INTERNATIONAL TOUR OPERATOR
door Geert Prins
Het is al donker als in de namiddag van
1 januari 1954 vijf politiemensen de wo
ning van J.T. Rath binnengaan aan de
Djalan Rasamala nummer 4 in Bandung.
De vijf politiemensen, die onder leiding
staan van commissaris Joenoes, zijn niet
in uniform, maar wel bewapend met Lee
Enfield geweren en stenguns. Joenoes
vertelt Rath dat hij gekomen is om hem te
arresteren en om huiszoeking te doen.
Als de totaal verbaasde Rath vraagt waar
van hij verdacht wordt, wordt hem gezegd
dat hij dat later wel zal horen. Bij het weg
gaan, stelt Joenoes de vrouw van Rath
gerust: 'Over een week is uw man weer
thuis.'
Het zal echter bijna twee jaar duren voor
dat hij weer wordt vrijgelaten. Twee jaar zit
Rath vast in een Indonesische cel. Zonder
officiële aanklacht of proces. Pas in
november 1955 komt hij vrij en wordt hij
door het Hoge Commissariaat met een
vals paspoort op een vliegtuig naar
Nederland gezet.
Rath was niet de enige. Tussen 12 de
cember 1953 en 5 februari 1954 werden
33 Nederlanders opgepakt door de Indo
nesische politie.1) Voor de meesten van
hen kwam hun arrestatie als een volko
men verrassing. Ze zouden bekend wor
den als de zogenaamde Schmidt-arrestan
ten, genoemd naar de oud-KNIL kapitein
Henry Schmidt. Schmidt en Leon Jung
schlager, voormalig hoofd van de NEFIS
(de Netherlands Forces Intelligence Ser
vice), waren de inzet van een politiek pro
ces waarmee de Indonesische regering de
oude kolonisator Nederland een hak wilde
zetten.
De showprocessen waren onder andere
een reactie op de Westerling-affaire van
januari 1950. Die zaak had zich weliswaar
ruim drie jaar eerder afgespeeld, maar die
zat de Indonesische bevolking nog altijd
dwars. Men wilde wraak. Er heerste
bovendien ontevredenheid over de ontwik
keling van Indonesië als onafhankelijke
staat en nu kreeg de bevolking gele
genheid zijn frustraties te botvieren.
Schmidt en Jungschlager stonden terecht
voor wat Nederland in de koloniale tijd had
misdaan. Iemand moest gestraft worden
voor al het onrecht dat Nederland
Indonesië ooit had aangedaan; de Indone
sische bevolking wilde gewoon in de be
schuldigingen geloven.
Schmidt zou leider van de NIGO zijn, de
Nederlands-Indische Guerrilla Organisatie,
een groep mensen die de Indonesische
staat wilde ontwrichten, en Jungschlager
zou het brein achter de NIGO zijn. In Ne
derland heerste op dat moment de mening
dat de Indonesische regering de proces
sen gebruikte om de aandacht af te leiden
van binnenlandse problemen.
De politie zoekt in Raths huis naar vuurwa
pens en bewijzen dat hij contacten heeft
met illegale bendes die de republiek willen
ondermijnen. De huiszoeking levert echter
niets op. Rath is tot voor kort weliswaar
secretaris en penningmeester geweest
van de Commissie tot behartiging van de
belangen van Nederlanders in Indonesië,
maar dat is een organisatie die hulp pro
beert te bieden aan de vele Indische Ne
derlanders die aan de rand van de Indo
nesische maatschappij leven, een liefda
digheidsvereniging dus. Volgens Rath ging
de politie dan ook tamelijk willekeurig te
werk bij het zoeken naar zogenaamde ter
roristen: 'Ze zochten Nederlandse namen
gewoon op in het telefoonboek.'
De politie brengt Rath naar de Dinas
Pengawasan Keamanan Negara (de
D.P.K.N.) dat in het kantoor van de Pro
vincie West-Java is gevestigd, aan de
Djalan Braga 85 in Bandung. Daar wordt
hij verhoord door Joenoes. Rath ziet dat
De Mey van Gerwen in een andere kamer
wordt verhoord. Hij kent De Mey van Ger
wen van de Commissie tot behartiging van
de belangen van Nederlanders in Indo
nesië.
Joenoes zegt dat het in Raths eigen be
lang is om de waarheid te zeggen. Hij be
weert dat andere arrestanten al hebben
toegegeven dat ze met hem, Rath, samen
zweren tegen de republiek. Ook de bende
leider, kapitein Schmidt, heeft schuld be
kend en nu wil Joenoes weten welke steun
Rath aan Schmidt heeft verleend. Rath
antwoordt dat hij de hele kapitein Schmidt
niet kent en dat hij hem dan ook nooit
heeft gesteund.
Wel kent Rath een zekere Smith en bij het
noemen van deze naam is Joenoes een
en al oor. Als blijkt dat deze Smith warga
negara is en luitenant bij het TNI, wordt
Joenoes boos: 'Hou me niet voor de gek!'
Vervolgens wil hij weten wat Rath van de
kolonel Schmidt-actie weet. Rath ant
woordt dat die een sociale actie is, waarbij
hij samen met anderen geld en kleren
inzamelt voor verpauperde Nederlanders
in Indonesië.
Op dat moment komt er een andere in
specteur binnen, inspecteur Enduh, en die
wil dat Rath uitgebreid vertelt over deze
kolonel Schmidt. Rath zegt dat hij de ko
lonel Schmidt verder ook nooit heeft ge
kend en dat de man inmiddels is overle
den. Enduh springt uit zijn vel. 'Je liegt,' bijt
hij hem toe en geeft hem een vuistslag in
het gezicht. Rath herhaalt dat de kolonel
Schmidt-actie een sociale actie is,
genoemd naar kolonel Schmidt.
'Dan was de Westerling-actie zeker ook
een sociale actie?' is het antwoord van
Enduh. Kolonel Schmidt, zegt Enduh, is
een en dezelfde persoon als de bendelei
der Schmidt die momenteel in arrest is.
Rath antwoordt dat dat niet waar is en
moet weer enkele lelijke vuistslagen in
casseren. Enduh wordt hoe langer hoe
woester en begint Rath met een stevige
lineaal op het hoofd te slaan. Vervolgens
verlaat hij de kamer.
Joenoes neemt het verhoor, of wat ervoor
moet doorgaan, over en doet ineens een
stuk vriendelijker: de politie zou hem,
Rath, wel helpen als hij maar bekennen
wilde. Maar als Rath zegt dat hij onschul
dig is en helemaal niets kan bekennen,
verliest Joenoes gelijk weer zijn geduld: 'Jij
propageert dat dat wijf Beatrix binnenkort
in Indonesië zal komen om hier te regeren.
Als je maar weet dat wij hier onze vrijheid
hebben en dat we die nooit meer zullen
prijsgeven aan de Nederlanders. Jij bent
een Indische jongen, hier geboren, begrijp
je dan niet dat jullie gebruikt worden als
politieke pionnen voor de vuile politiek van
Nederland?' Rath spreekt Joenoes tegen
en voegt eraan toe dat hij de prinses er
buiten moet laten. En dan komt Enduh
weer binnen en zegt dat als Rath nu niet
wil bekennen, hij ervoor zal zorgen dat hij
zal sterven. Dat is het einde van het ver
hoor. Als Rath wacht om weggevoerd te
worden, ziet hij een andere arrestant voor-
bijstrompelen. Later hoort hij dat dat Hof
man is geweest die ernstig is mishandeld.
Volgende maand deel II.
1) Hans Meijer telt 34 arrestanten in zijn
boek Den Haag Djakarta. De Nederlands-
Indonesische betrekkingen 1950-1962.
Utrecht, Het Spectrum, 1994 (pag. 432).
Eén meer dus. Hoe hij aan dit aantal komt,
is mij niet bekend. q
Van Cralingenlaan 16, 2241 SC Wassenaar, Tel. 01751-16092 Fax 01751- 40796
Lid Stichting Garantiefonds Reisgelden no. 2056
voor: privé - groepen en individuele reizen op maat, bedrijfsreizen en tickets naar
Verre Oosten en naar het Westen.
Eerlijk in prijs, inhoudelijk goed en persoonlijk advies.
45 DAGEN IN APPARTEMENTEN HOTEL IN MALEISIË INCL. ONTBIJT EN
TICKETS V.A. 2655,- P.P. HAAST U WANT VOL IS VOL.
30 DAGEN IN EEN 4 STERREN HOTEL (JUNIOR SUITE) INCL. ONTBIJT
EN TICKETS 2770,- P.P.
MAATWERK IN REIZEN. INDONESIA, MALEISIË, THAILAND
-JfiL- OP BASIS VAN UW EIGEN PROGRAMMA EN ROUTE. /m\
TICKETS NAAR ALLE VERRE BESTEMMINGEN ffM'YN
Vraag de eenvoudige brochure van uw gewenste bestemming aan
37
