De schrijfcassette
moessQn
Niet in groepsverband, maar wel verzorgd?
Wie weet tegenwoordig nog wat een schrijf
cassette is? Volgens mijn moeder was het
in de negentiende eeuw een doodgewoon
gebruiksvoorwerp. Een schrijfkoffertje zou
je het kunnen noemen. Als je het open
klapte, vormden de twee helften een hel
lend schrijfvlak, meestal mooi bekleed
met lakenstof. Onder het bovenste gedeel
te was ruimte voor briefpapier en envelop
pen en in het onderste gedeelte kon je je
eigen post bewaren. Verder zaten er twee
inktpotjes in met zilveren schroefdopjes
en een pennenbakje voor schrijfgerei.
Wij hadden vroeger zo'n schrijfcassette,
die altijd op de boekenkast stond, waar
we ook woonden: Bandoeng, Batavia,
Malang... Ik was als klein meisje al zó
gefascineerd door het ding, dat mijn moe
der me beloofde dat ik het later zou mo
gen hebben. De doos was niet kostbaar:
het was gewoon een satijnhouten kistje,
niks lakwerk en parelmoer of zo. Het was
38 centimeter lang, 25 centimeter breed
en 13 centimeter hoog. Het kwam ergens
uit de familie. Ik bekeek soms de inhoud
en droomde daar dan bij weg. Er zat een
blauw lint in en een gedroogde rozenknop
en in een geheim vakje vond ik een ver
geelde foto van een beeldschone Indische
dame met lang, loshangend haar. In de
pennenbak lagen ouderwetse pennen, een
ivoren briefopener, een staafje zegellak en
zeer oude stempels met familiewapens.
I leel spannend vond ik de van een offi
ciersuniform afkomstige koperen knopen
en sterren. Waar kwam alles vandaan?
Van mijn Indische opa? Of van zijn vader,
de planter, die zo trouw brieven schreef
aan zijn moeder in Holland? Was de scho
ne dame een ongelukkige liefde of was het
zijn Indische vrouw als jong meisje? De
doos kon ook van mijn Hollandse oma
zijn, van wie verteld werd dat ze in één
avond een paar balschoentjes versleet en
die twintig huwelijksaanzoeken afsloeg
voordat ze met mijn opa trouwde. Waren
de vergeelde visitekaartjes onder in de doos
misschien van haar aanbidders? Zo bleef
ik door de jaren heen fantaseren, want de
schrijfcassette reisde overal met ons mee.
Toen we in Malang woonden, kwamen de
Japanners. We kwamen direct in een kamp
terecht, omdat mijn moeder totok was. Ik
gebruikte de doos nu om een dagboek bij
te houden. Na een paar maanden kregen
we bericht dat we op transport moesten.
De bestemming was ons onbekend. Printa
van de Jap: alleen het hoognodigste mee
nemen plus een fles water. Matrassen en
hutkoffers (een halve per persoon) moes
ten we netjes langs de straat zetten, Bappa
Nippon zou er goed voor zorgen. Ja ja,
dat zal wel, dachten we en we maakten
direct rugzakken en zijzakken uit onze
gordijnen, om zoveel mogelijk te redden
van wat ons dierbaar was. Ik raakte in
paniek, want voor mijn schrijfcassette was
geen plaats in de kofferruimte die ons was
toegemeten. 'Wat móet je met dat ding?'
zei mijn moeder en ook mijn zusjes ver
klaarden mij voor knettergek. Ik wist ech
ter van geen wijken en zo naaide ik van
gordijnstof een stevige hoes met twee
draagbanden. 'Als je dat maar zelf draagt,'
zei mijn moeder.
En zo gingen we op transport. Eerst wer
den we met vrachtwagens naar het station
gebracht. Ik kreeg heel wat opmerkingen
over mijn excentrieke bagage. De zak was
loodzwaar, want ik had met veel passen
en meten mijn lievelingsboeken in de
schrijfcassette gestopt. Ja, ik was gek, dat
geef ik grif toe. Het was ondraaglijk warm
in Semarang, waar we uren in de zon
moesten staan met volle bepakking...
Ten slotte kwamen we terecht in kamp
Lampersari, waar onze koffers en matras
sen door elkaar op straat lagen. Wat was
ik toen blij dat ik mijn cassette zelf had
meegenomen!
In de kamptijd die volgde, lazen en her
lazen we de boeken. De Franse gedichten
gebruikte mijn moeder om ons te oefenen
in de Franse taal. Alleen een boekje met
gedichten van Tagore was voor mijzelf.
Ik had het eens van mijn vader gekregen,
evenals de Midsummernight's dream, geïl
lustreerd door Rackham.
Toen de bevrijding kwam, werd ik weer
voor gek verklaard vanwege dat kistje.
De repatriëring was aangebroken. Wéér
werden we vervoerd op open vrachtwa
gens, als lammeren voor de slacht, maar
we roken de vrijheid toen we de zee zagen.
Op de rede van Semarang lag een miezerig
troepentransportscheepje. We moesten er
heen per sloep, dus geen barang mee. Met
bloedend hart zette ik mijn schrijfcassette
op de grote hoop gore bagage. Toen we
aan boord van het schip waren, zagen we
hoe de bagage met een kraan uit open
scheepjes werd geschept en dan 'brang!'
het ruim in gesmeten. Ik dacht: Dit alles is
nu het laatste wat van de aardse bezittin
gen van ons, landverhuizers, is overgeble
ven. Wat zou er bij zitten? Juwelen?
Zilver? Boeken? Toen zag ik ineens mijn
cassette! Boeken, bijna stukgelezen schoon
heid en het bewijs dat de Japanners ons
niet klein hadden kunnen krijgen.
We hadden Nippon getrotseerd met zoiets
als een Midzomernachtsdroom en de liede
ren van Tagore! Ik bedacht me niet lang
en klauterde langs zo'n eng trapje naar
beneden, het ruim van het schip in.
'Die is stapelgek!' riepen de mensen, maar
even later klom iedereen die het kon het
ruim in. De Engelse kapitein liet ons be
gaan, heel sympathiek van hem.
Ik was vrij en ik had mijn schrijfcassette!
Niemand kon me die nog afpakken. Zo
werd het voorgoed mijn heilig eigendom.
Nu, 45 jaar later, staat de doos in mijn
Hollandse zitkamer. Als ik eens niet kan
slapen, bekijk ik het blauwe lint en lees ik
de liederen van Tagore, die dichtte: 'Alleen
ik heb het recht mijn kind te straffen, want
alleen wie liefheeft mag kastijden.' Ik zal
het boekje van Tagore in de schrijfcassette
stoppen en deze zal ik nalaten aan een
kleindochter. Dan kan zij op haar beurt
mijmeren van wie het kistje was, voordat
haar Indische oma het bezat. Mijn kinde
ren kennen het verhaal van de schrijfcas
sette en zullen dit doorgeven. De diepere
zin van dit verhaal? Je kunt zelfs in
gevangenschap van de schoonheid van
geest en woord genieten en zo zelf je waar
digheid bepalen in tijden van nood. Vele
Indische mensen in het oude Indië zijn
hiertoe in staat geweest, onder de vreemd
ste omstandigheden.
Tineke Doorenbos
Wij maken vrijblijvend een reisvoorstel met de daarbij behorende
reissom voor een reis naar:
Indonesië, Thailand, Maleisië
Australië Nieuw Zeeland incl. eilanden in de Pacific
Brazilië, U.S.A.
24
Ook losse vliegbiljetten wereldwijd
AURORA TRAVEL SERVICE B.V. (ANVR/SGR)
Clauskindereweg 28-29, 1069 HN AMSTERDAM
Tel. 020 - 619 93 77
travel service B.v. Zaterdag telefonisch niet bereikbaar
I ATA
