Kris gesmeed in Holland
Galerie Buitenzorg
het mengsel wordt op de aambeien
gesmeerd. Bij ingewandsontsteking kan
men een tapel van verschillende bladeren
maken, zoals Platycerium (Simbar
mendjangan), Kalanchoë pinnata (Sosor
bebek) en Erythrina lithoperma (Dadap
soerep). Telkens het papje, dat op de buik
wordt gesmeerd, vernieuwen als de blade
ren droog zijn geworden.
De Platycerium is hier als kamerplant
bekend. Ze is zeer decoratief tegen de
muur. Het meest geschikt voor binnens
huis zijn de Platycerium bifurcatum en de
Platycerium willinekii. Zoals bij alle plan
ten bestaat er variatie als gevolg van groei-
omstandigheden. De Platycerium past
zich gemakkelijk aan in de warme huis
kamer. Ze moet een vaste plaats hebben,
niet op de tocht en half in de schaduw.
De lucht mag niet te droog zijn. Als de
Platycerium op de tocht staat of de lucht
is te droog, dan kan ze dop- of schildlui
zen krijgen. Stip ze aan met spiritus of
maak een mengsel van twintig gram
zachte zeep, een liter water en tien gram
spiritus. Hiermee de aangetaste delen
inspuiten en twee dagen later herhalen.
De plant moet gelijkmatig vochtig worden
gehouden; iedere dag gieten met lauw,
liefst kalkvrij water, tussen de schutblade
ren. De bladeren mag u niet afstoffen,
want dan gaat de plant dood. U kan de
plant ook één keer per week onderdompe
len in lauw water, uit laten lekken en weer
ophangen. Om de veertien dagen moet u
wat kamerplantenmest geven. In de
wintermaanden (ongeveer twintig graden
Celcius) mag ze minder water hebben,
maar u mag de plant absoluut niet uit
laten drogen. Oude planten om de twee of
drie jaar verpotten. Een grondmengsel van
bladaarde, turf, veenmos en oude koemest
is noodzakelijk. Bij veel bloemisten is
speciale varengrond te koop.
De Platycerium wordt in een lage pot aan
geboden of op kurkschors gekweekt, waar
de holten met veenmos en oude koemest
worden opgevuld. De plant wordt met
koperdraad aan het kurkschors gebonden.
U kunt de plant vermeerderen door
middel van jonge scheuten die vlak naast
de moederplant groeien. Het zaaien van
sporen is een werkje voor de kweker. Het
duurt lang voor ze opkomen en er is veel
warmte bij nodig.
Geraadpleegde literatuur:
A.H. Blaauw, Tropische natuur
Marshall Cavendesh, Plants for pots
Anton Eipeldauer, Reine Freude am
Zimmerplanzen
J. Kloppenburg-Versteegh, Indische planten
l.W.A. van Welsen, Leerboek der Plantkunde
Als Dirk van der Leek uit Enkhuizen zijn
oude Indonesische kris uit de schede
haalt, verspreidt zich een licht zoete geur.
Deze geur is afkomstig van de krissen-olie.
De oude kris heeft ook een naam:
Pannimbal.
Van der Leek is in de ban geraakt van de
Indonesische kris. Zozeer zelfs, dat hij
samen met Evert Mouw een moderne kris
heeft gesmeed. Zij deden dit exact volgens
de traditionele manier, die begin deze
eeuw is opgetekend door de Duitser Isaac
Groneman. Hij schreef een nauwgezet
ooggetuigenverslag van wat hij zag bij een
Indonesische smid. Ook de nieuwe kris
heeft een naam: 'de onmogelijke'. Het
gold namelijk altijd als onmogelijk dat er
nu nog een kris zou worden gesmeed en
dan nog wel door een ernpu blanda, een
blanke smid. De kris gaat straks naar het
museum in Bronbeek.
Van der Leek legde zich toe op het damast
smeden. Dat is een oude smeedtechniek
waarbij verschillende soorten ijzer in
laagjes worden geweld. Door het smeed
werk te draaien en te vouwen ontstaan
allerlei patronen. Minstens duizend jaar
oude zwaarden die in graven in Noord-
Europa zijn gevonden, zijn op die manier
gesmeed. In Indonesië werden toen ook al
op deze manier krissen gesmeed, alleen
heeft de smeedtechniek zich daar nog
negenhonderd jaar dóór ontwikkeld.
Bij het smeden van een kris is het patroon
in het ijzer niet zichtbaar. Dat verschijnt
pas als de kris is gewassen met een meng
sel van limoensap en arsenicum. Een kris
heeft twee soorten metaallaagjes. De nik-
kelhoudende lagen blijven na het wassen
wit en de ijzerlagen worden zwart. De kris
moet eigenlijk elk jaar gewassen worden.
Tussen kris en kitsch
De oude kris Pannimbal was de eerste die
Van der Leek kocht, of eigenlijk kreeg,
want een kris mag je niet kopen. Door
veel geld te geven voor iets anders kreeg
hij de kris cadeau. De handelaar zei dat de
arts crafts
uit Indonesië en China
winkel - galerie
beeldentuin
Molenstraat 45, 2513 BJ Den Haag
informatie: 070 - 345 51 64
kris wel tweehonderd jaar oud was.
Volgens krissenexpert Gerard Tammens uit
Groningen is het een veertiende-eeuwse
kris, dus aanmerkelijk ouder.
Er zijn enkele onverklaarbare dingen ge
beurd toen Van der Leek de kris eenmaal
in zijn bezit had. Toen hij deze kreeg, zat
er een bocht in, maar de volgende dag was
die verdwenen! Zijn zoon vertelde dat zijn
vader hem de kris wilde aanreiken.
Plotseling begon hij te zweten en werd hij
misselijk. De kat had dat ook, die blies
tegen de kris en rende weg. Het heeft
ongeveer een week geduurd, daarna is er
vriendschap gesloten met de kris.
Volgens Tammens, die in eigen beheer
verschillende boeken over krissen heeft
gepubliceerd, is het iets heel bijzonders
dat een Nederlander een kris heeft ge
smeed. Van der Leek is niet de enige
damastsmid in Nederland, maar volgens
Tammens is hij bijzonder kundig en kun
nen de anderen niet aan hem tippen.
Ruim driehonderd mensen hebben hun
kris door Van der Leek en Martin de Beurs
laten 'keuren'. Meestal konden de twee
niet precies aangeven hoe oud een kris
was, maar wel konden ze zien of het een
echte, oude kris was. Ze zijn heel zeld
zame exemplaren tegengekomen en heel
oude. Het oudste exemplaar was aantoon
baar duizend jaar oud. Veel van de ter
beoordeling aangeboden krissen zijn van
de ondergang gered. Mensen zeiden dat ze
bij een volgende zolderopruiming waar
schijnlijk 'dat oude ding' weggegooid
zouden hebben.
De markt wordt tegenwoordig verpest
door krissen die voor toeristen worden
gemaakt. Die werden er zó uitgepikt.
Er werd ook advies gegeven hoe een kris
moet worden behandeld. Volgens deskun
digen zijn er in Nederland al veel meer
waardevolle krissen in omloop dan er nog
in Indonesië zijn. Al sinds de zestiende
eeuw vinden de krissen hun weg naar
Nederland.
INDONESISCH
SPECIALITEITEN RESTAURANT
DEWATA
Beeklaan 269 - Den Haag
Tel. 070 - 346 76 97
CjoeUe
kamUhfj
31
Bron: Noordhollands Dagblad (MS)
41ste jaargang nummer 7 januari 1997
