De vijftigjarige Connie PH-TET Tilburg
moessQn
Op 29 januari 1997 zendt de
AVRO een documentaire uit over
de Lockheed Constellation
PH-TET 'Tilburg'. Met dit vlieg
tuig verzorgde de KLM na de
oorlog jarenlang de verbinding
tussen Amsterdam en Batavia/
Djakarta. In deze bijdrage zet
liefhebber Nico Tiemstra enige
wetenswaardigheden over de
oude 'Connie' nog eens op een
rijtje.
In de laatste jaren van Indië en de eerste
jaren van het onafhankelijke Indonesië
was de Lockheed Constellation van de
KLM een vertrouwd gezicht op de grotere
vliegvelden in de archipel. Ongetwijfeld
zullen veel Moessonlezers het toestel vaak
hebben gezien, of er wellicht zelf in heb
ben meegevlogen. De 'Connie' wordt door
velen beschouwd als
het mooiste verkeers
vliegtuig dat ooit is
ontworpen. Met zijn
vier motoren, zijn drie
kielvlakken en zijn
haai- of dolfijnvorm is
het een bijzonder
markant vliegtuig.
Plesman had zoveel
vertrouwen in het
ontwerp dat hij in
1940 zes exemplaren
bestelde zonder het
toestel gezien te heb
ben. Daardoor stond
de KLM na de oorlog
vooraan in de rij
afnemers. Niet minder
dan 48 Constellations
vlogen bij de KLM en
in totaal zijn er zo'n
200 Connies gebouwd.
Het eerste type, de
L-1049, had een lengte van circa 34 meter,
een spanwijdte van ongeveer 37 meter en
er ging met 44 tot 48 passagiers, bagage
en brandstof bijna 40 ton het luchtruim
in. Elk van de vier Wright-propellormoto-
ren was goed voor 2.300 pk en de
Constellation haalde een maximum snel
heid van 650 kilometer per uur.
Ook het vliegbereik was fors; zo'n 5.600
kilometer, maar in latere types, zoals de
Super Constellation, konden 86 tot 99
passagiers zelfs 8.500 kilometer ver wor
den gevlogen. Het laatste type uit 1956
had vier 3.250 pk turbo supercharged
Wright-motoren en kon ruim 62 ton in de
lucht brengen. Zonder bij te tanken kon
het vliegtuig 58 eerste klas passagiers over
bijna 12.000 kilometer vetvoeren.
In theorie had een dergelijk toestel van
Amsterdam in één ruk ongeveer Medan
kunnen bereiken. En dat in 1956!
De Connies hebben zowel op de in 1953
geopende lijn Amsterdam-New York als
op de lijn Amsterdam-Batavia de viermo
torige Douglas 'Skymaster' snel in aanzien
overtroffen. De schitterende Connie bood
de passagiers zelfs aanzienlijk meer com
fort dan vandaag de dag gewoon is.
Zo werden de maaltijden door een kok
aan boord bereid en werd bijvoorbeeld de
vlucht van Amsterdam naar Kemayoran-
Batavia in drieëneenhalve dag afgelegd,
met stopovers in Rome en Bangkok en
tussenlandingen in Basra, Karachi en
Calcutta. De bemanning werd niet gewis
seld en kon na de vlucht uitrusten in het
KLM-hotel aan het Koningsplein-Oost in
Batavia.
Na de tweede politionele actie in decem
ber 1948 verboden India en Pakistan de
KLM over hun grondgebied te vliegen.
Plesman antwoordde met een meesterzet:
dan maar in één ruk over de Indische
oceaan van Batavia naar het eiland
Mauritius, ruim 4.300 kilometer over zee.
Destijds de langste vlucht ooit door een
lijntoestel gevolgen. Alle Connies hebben
die etappe overleefd. Wel is mij bekend
dat bijvoorbeeld de 'Roermond' nog een
keer naar Batavia heeft kunnen terugke
ren, enkele uren na de start.
Lockheed noemde haar beroemde toestel
Queen of the Sky en KLM-gezagvoerder
Van Messel sprak van de beste machine
met drie motoren: er viel nogal eens een
motor uit, maar dat deerde de Connie
niet. Met de komst van de DC-8 en Boeing
707 verdwenen de Connies bij de westerse
luchtvaartmaatschappijen, maar soms
bleven de Connies nog decennia lang de
merkwaardigste diensten verrichtten. Nu
zijn er nog maar enkele luchtwaardig en
her en der gestalde Connies zijn schaars.
Duizenden zakenlieden, bestuursambte
naren, kortverbanders, officieren, planters,
technici, medici en verpleegkundigen,
maar ook gezinnen zijn door Connies
naar Indië/Indonesië gebracht en later,
vaak noodgedwongen, weer teruggebracht
naar Nederland. Helaas hebben enkele
Connies en hun inzittenden het finale
offer moeten brengen op de Indiëlijn.
Op 23 juni 1949 stortte de PH-TER 'Roer
mond' op de terugreis naar Nederland bij
Bari in Zuid-Italië in zee. Gezagvoerder
Hans Plesman - een zoon van - heeft nog
kans gezien het brandende toestel van de
stad af te sturen, maar alle 33 inzittenden
kwamen om. Bijna drie weken later, op
12 juli 1949, verongelukte de PL1-TEF
'Franeker' tijdens noodweer in de heuvels
bij Bombay. Dat was extra tragisch omdat
de Indiase autoriteiten voor deze vlucht
het vliegverbod van de KLM hadden
opgeheven. Alle 43 inzittenden, voorna
melijk Amerikaanse journalisten die op
uitnodiging van de Nederlandse regering
een bezoek aan Indonesië en aan de geïn
terneerde Republikeinse leiders hadden
gebracht, kwamen om het leven. Hun be
vindingen in Indonesië zouden de destijds
uiterst kritische Amerikaanse publieke
opinie niet meer bereiken... Veel later zou
bij Biak nog een Super Constellation neer
storten en op de Noordatlantische route
ging in 1948 in dichte mist de PH-TEN
'Nijmegen' verloren boven Prestwick in
Schotland, waarbij de beroemde gezag
voerder Parmentier omkwam. We moeten
hierbij wel bedenken dat de Connies, op
deze ongelukken na, ontzaggelijk veel
grote afstanden veilig hebben afgelegd.
Nico Tiemstra
Naschrift redactie: Zie ook 'agenda' op
pagina 45
32