Wonen en werken in Indonesië (i)
Bij de Chinees op Glodoh. Uiterst rechts zit de heer Wijmer: 'Ohne Jache, ohne
Krawatte'.
Toen ik in januari 1953 in
Djakarta terugkwam was het een
republikeinse stad, hoewel er
nog veel Nederlandse bedrijven
werkzaam waren, verenigd in de
Vereniging van Importeurs en
Groothandelaren in Indonesië
(VIGI). Er verscheen zelfs nog
een Nederlandstalige krant:
De Javabode. Gedrukt bij
drukkerij de Unie aan de Djalan
Hayam Woeroek, het vroegere
Molenvliet.
Mijn eerste werkgever was het Technisch
Importkantoor Wijmer, ook gevestigd aan
de Djalan Hayam Woeroek. De heer
Wijmer had de alleenvertegenwoordiging
van de Duitse AEG voor heel Indonesië.
Hij had onder andere nog een Hollandse
ingenieur in dienst en een eigen bengkel
(werkplaats) met Indonesische toekangs
onder leiding van Alex Cordeiro van de
KWS. Hij was van Portugese afkomst en
zijn 'roots' gingen waarschijnlijk terug tot
de VOC-tijd.
Tijdens de Zeeuwse watersnoodramp in
februari 1953 leefde de hele Nederlandse
gemeenschap in Djakarta mee. Alom werd
geld ingezameld en er werden fancy-fairs
gehouden, onder andere in het Logege-
bouw en het clubhuis van de BVC, de
Bataviase Voetbal Club - toch nog een
Hollandse naam.
Na een tijdje ging de heer Wijmer met
verlof naar Holland. In de bengkel werd
een slamatan gehouden onder regie van
een oud-werknemer, bekend onder het
pseudoniem Haji. Hij had dus de bede
vaart naar Mekka volbracht. Hoewel boze
tongen beweerden dat hij niet verder was
gekomen dan Singapore, stond hij toch in
hoog aanzien bij de toekangs. Deze zaten
op een tikar en de 'heren' van kantoor op
stoelen. Na een redevoering haalde de
heer Wijmer een stunt uit door beurte
lings met zijn andere voet zijn schoenen
uit te trappen en op kousevoeten de tikar
te betreden en alle handen te schudden.
Mede dankzij deze slamatan is hij gezond
en wel van verlof teruggekeerd.
De oppasser van ons kantoor heette
Soekarno (sic!), een veel voorkomende
naam in Indonesië. De Sarekat Boeroe
(arbeidersbeweging) had ook een afdeling
bij ons, die geleid werd door Soetriman.
Conflicten werden altijd in goed overleg in
der minne geschikt voordat ze escaleerden.
Hoewel sommige van onze electriciëns
lezen noch schrijven konden, verstonden
zij hun vak en konden zij wel schema's
lezen. Op een gegeven moment kwam er
een nieuweling bij met een SMP-diploma,
te vergelijken met MULO. Deze moest nog
leren met gereedschap om te gaan. Bij het
boren met een zware electrische boorma
chine liet hij deze door zijn handen
glippen. De boor zat vast in het materiaal
zodat het hele gevaarte begon rond te
tollen. Het snoer kwam tussen de boor, er
onstond kortsluiting en de zekering
brandde door. Cordeiro gaf hem een uit
brander: 'Soehaimi tolol' (Soehaimi, je
bent een sufferd). Toen had je de poppen
aan het dansen! Alle toekangs bemoeiden
zich ermee: in het toenmalige Indonesië
mocht je blijkbaar niet zeggen dat iemand
tolol was, hoogstens denken. Het duurde
een hele tijd voordat de rel gesust was; het
was bijna nodig geweest om weer een
slamatan te houden...
Cordeiro bewoog zich voort op een oude
motorfiets om de verschillende karweitjes
die wij onder handen hadden te controle
ren. Onze klanten bestonden in het begin
uit drukkerijen. Allereerst drukkerij de
Unie; verder drukkerij Van Arckel,
't Kasteel van Amstel, Pertjetakan Endang,
Indonesia Raya, Seno, Masa Merdeka, et
cetera.
De mooiste opdracht was wel de electri
sche installatie van Pertjetakan Kabayoran
(PerKeba), de bankbiljettendrukkerij, waar
ook postzegels werden gedrukt. Andere
waardepapieren, zoals staatsloten,
rijbewijzen en allerlei formulieren werden
gedrukt bij de Pertjetakan Negara, de
Landsdrukkerij. PerKeba was een joint
venture tussen loh. Enschede Zonen uit
Haarlem en de Indonesische overheid.
Er werkten veel uitgezonden Nederlandse
krachten. Het bedrijf werd geleid door een
Indonesische en een Hollandse directeur.
Het ontwerp van het complex was van het
architectenbureau Fermont-Cuypers.
Het hele terrein was omgeven door een
drie meter hoge muur waarop door ons
natriumlampen van Philips werden
gemonteerd. De drukkerij had een eigen
diesel-electrische centrale, geleverd en
geïnstalleerd door Van Swaay. De overige
electrische installatie was voor rekening
van Wijmer, zoals zekering- en verdeelin-
richtingen, aansluiten van verlichting en
de kracht- en stuurkabels voor alle druk
persen, levering en aansluiting van een
moederklokinstallatie met bij- en tijd-
stempelklokken. Alle drukkerijmachines
werden geleverd door machinehandel
Mahez uit Amsterdam. Niet alleen voor
PerKeba, maar in het grootste deel van
Djakarta.
Toen het werk bij PerKeba klaar was, gin
gen twee van onze toekangs, Soetriman en
Mohamad over naar de technische dienst
van deze onderneming. Soekarno werd
toen hoofd van onze boeroehbeweging.
Hoewel AEG ook lampen (Osram) en
radio's (Telefunken) fabriceerde, werden
deze artikelen niet door Wijmer geïmpor
teerd. Hiervoor waren wij aangewezen op
41ste jaargang nummer 10 april 1997
17
