tuur wil onderzoe
ken, als voor de
moralist en de
politicus die een
antwoord zoeken
op het vraagstuk
hoe mensen het
best kunnen wor
den bestuurd
onder nieuwe en
uiteenlopende
omstandigheden'.
Slavernij
'De Noordeuropeaan ziet in de aarde
het symbool van stabiliteit en rust.
Zijn eigen levenservaring leert
hem dat de aarde betrouwbaar en
standvastig is, dat vaste gesteenten
een overvloed aan water kunnen be
vatten, maar nooit vuur Een
vulkaan is strijdig met al zijn erva
ringen, een feit zo gruwelijk dat het,
ware het regel en geen uitzondering,
de aarde onbewoonbaar zou maken,
een feit zo vreemd en onverklaarbaar
dat we het vast en zeker niet zouden
geloven als we er nog nooit van had
den gehoord en iemand verslag zou
doen van dit natuurverschijnsel uit
een ver land.'
'barbaars' en 'onbeschaafd' gebruikt voor
de Maleiers en Papoea's, bedoelt hij alleen
dat deze volkeren nog niet de mogelijk
heid hebben gehad zich te ontwikkelen.
Dat alle mensen ter wereld met gelijke in
tellectuele vermogens geboren worden
stond voor hem buiten kijf - hoewel zijn
eerdere opmerking over 'Europees bloed'
laat zien dat hij niet altijd consequent was.
Charles Darwin, ook sterk tegen slavernij,
had zelf moeite met het idee dat alle men-
Het maakt Wallace
niet uit dat de
Europeanen flink
verdienen aan hun
koloniën en dat de
inheemse bevol
king daardoor een
hongerloontje krijgt, als daar maar tegen
over staat dat de 'beschaving' vooruitgang
boekt. Hoewel dit denkbeeld in de negen
tiende eeuw heel normaal was, moet hij
zeker niet als conservatief gezien worden.
In zijn jonge jaren was Wallace een over
tuigd socialist en een fervent tegenstander
van de slavernij. Waar Wallace termen als
Ornithoptera croesus. 'Toen ik hem uit het netje haalde en de glorieu
ze vleugels opende, begon mijn hart heftig te bonzen, gutste het bloed
naar mijn hoofd en had ik sterker het gevoel dat ik flauwviel dan ooit
tevoren wanneer ik in levensgevaar verkeerde. De rest van de dag had
ik hoofdpijn, zo groot was de opwinding als gevolg van wat de meeste
mensen een onnozele aanleiding voor zoiets zouden vinden.'
sen overal even slim zijn, bijvoorbeeld
toen hij de indianen van Vuurland onder
ogen kreeg.
Hoewel Wallace wel degelijk een chauvi
nist was en niet twijfelde aan de superiori
teit van de westerse beschaving, deed het
hem deugd te zien hoe op Ternate moeite
moest worden gedaan om slaven (voorna
melijk Papoea's) te ronselen voor een
boottocht naar Djailolo: 'Toen ze uitein
delijk kwamen opdagen werden ze door
hun meester uitgescholden, maar op
schertsende toon. Vervolgens weigerde
een van de sterkste mannen om te
vertrekken, en zijn meester moest hem
smeken en bidden om mee te gaan...'
Darwin en Wallace
In de negentiende eeuw, toen de weten
schap nog in zijn kinderschoenen stond,
was Alfred Russel Wallace een ideale on
derzoeker. llit zijn reisverslag komt hij
naar voren als een duizendpoot met een
enorm doorzettingsvermogen.
Overigens had zijn verzamelwoede ook
een practische oorzaak aangezien hij als
telg uit een failliete familie nauwelijks
geld had. Om zijn reis te bekostigen
moest hij zijn vangsten verkopen aan
musea en rijke biologen in Engeland.
Maar niet alleen als verzamelaar is Wallace
van grote waarde geweest, door zijn
scherpzinnige waarnemingen was hij mis
schien nog wel belangrijker. Dat ook
Darwin onder de indruk was van Wallace's
observaties blijkt uit een brief die hij hem
in 1858 stuurde.
Darwin had al eerder eens aan Wallace
geschreven dat het hem
onmogelijk was zijn
ideeën over de ont
wikkeling van soor
ten kort uiteen te zet
ten. Wallace kon dat
blijkbaar wel, hij formu
leerde in twintig luttele
kantjes precies dezelfde
ideeën over de evolutie door
natuurlijke selectie die
Darwin al een jaar of tien
niet had durven publiceren.
'All my originality has been
smashed', schreef Darwin
dan ook later vertwijfeld aan
een vriend. Misschien had hij
Wallace toch iets minder
moeten aansporen tot theore
tiseren...
Het probleem dat twee on
derzoekers vrijwel tegelijker
tijd op hetzelfde idee waren
gekomen, werd op uiterst ele
gante wijze opgelost doordat
Wallace alle eer aan Darwin liet. De enke
le keer dat de evolutietheorie in zijn reis
verslag aan de orde komt, verwijst hij di
rect naar hem: 'Degenen die Mr Darwins
Origin of Species hebben gelezen door
gronden het proces ongetwijfeld moeite
loos'. Bovendien droeg Wallace Het Malei-
se eilandenrijk aan Darwin op.
27
(Foto: Henk Ernst)
(Foto: Rijksherbarium)
42ste jaargang nummer 4 oktober 1997
