Wonen en werken in
Indonesië (slot)
moessQn
De panglima (militaire commandant van
Balikpapan) had het voor het zeggen, ook
binnen de concessie. Als hij daartoe aan
leiding dacht te hebben, zette hij zo de
aanvoer van de CIVO stop. Behalve van
verse groenten en fruit waren wij dan ook
verstoken van bijvoorbeeld babyvoeding.
Bij de CIVO was verder - gerantsoeneerd -
sterke drank te krijgen. Deze vond grif af
trek bij de bedienden, want ik dronk zelf
toch niet. Zij verkochten dit waarschijnlijk
weer met winst door. Maar Daeng hield
altijd een fles voor zichzelf achter. Die zet
te hij in onze koelkast. Nu hadden wij
hierin ook altijd een fles zonder dop met
ijswater staan. Op een dag zag ik zo'n
halflege fles met, dacht ik, ijswater erin.
Dus ik vulde hem met water uit de kraan
en zette hem terug. Bleek het Daengs ou
we klare te zijn. Dan had hij die ook maar
niet zonder dop in de koelkast moeten
zetten. Enfin, dronken zal hij er niet van
zijn geworden...
Ik heb Daeng nog nooit zien werken; daar
had hij tenslotte zijn vrouw voor. Overdag
liep hij maar wat te lanterfanten, maar
tegen de avond werd hij actief, want be
halve op zijn borreltje was hij ook verzot
op dobbelen. Zodra het donker was, kwa
men zijn stamgenoten opzetten en instal
leerden zich in onze bijgebouwen. Tot laat
in de nacht werd er dan gegokt. Overlast
hebben wij er niet van gehad, maar ik zat
hem wel te kieren, omdat de panglima
een oekaze had uitgevaardigd dat dobbe
len verboden was. Ook degenen onder
wiens dak werd gedobbeld, zouden zwaar
gestraft worden. Ik stond in dubio of ik
deze illegale activiteiten moest verbieden
of niet. In ieder geval boden zij mij een
garantie tegen diefstal en inbraak. Vooral
buitenlandse employés hadden hier veel
last van. Gelukkig heb ik geen razzia van
militairen gehad.
Op Kalimantan waren de Russen actief.
Zij hadden een contract met de Republiek
om een weg van Balikpapan naar Bandjer-
masin aan te leggen. Zwaar materiaal, als
bulldozers en draglines stonden langs de
kant van de weg in zon en regen. Ze waren
gebouwd voor gebruik in Siberië: alle ka-
bines waren potdicht met glas rondom.
Het was binnen dus gloeiend heet.
Ze stonden, mede door gebrek aan onder
delen, ten eeuwigen dage weg te roesten.
Nu is Indonesië bekend om zijn gotong-
rojong systeem; in dit geval betekende het
dat Shell employés op de vele vrije dagen
de klus moesten klaren. Op vrijwillige ba
sis, uitgerust met patjol, pengki en sapoe
lidi, togen zij aan het werk. Ik trok mij
van deze printa haloes niets aan en nam
een welverdiende vrije dag.
Op een middag stond ik op een open ter
rein binnen de poort van de raffinaderij
naar bruikbare restmaterialen te zoeken.
Toen zag ik achter mijn rug iemand met
een helm op naderbij komen. Hij schar
relde wat rond. Verdraaid, het was Ngabdi.
Oppassen dat ik geen klap in mijn nek
krijg, dacht ik nog bij mezelf. Binnen ge-
hoorsafstand gekomen, begon hij te kwe
len: 'Slamat soré, toean! Apa kabar, toean,
semoea baik? Toean bikin apa disini?'
Hij kwam gewoon zijn opwachting maken,
zonder enige rancune. Het bewees dat ik
hem goed had beoordeeld en hij zijn ver
banning naar de raffinaderij als een recht
vaardige straf zag.
Inmiddels was de supervisor, die ik vervan
gen had, teruggekeerd van verlof. Hij kon
dus weer met frisse moed aan de slag. Nu
was het de beurt van de PEE (Project Engi
neer Electrical) om met verlof te gaan en
gedurende die tijd moest ik hem vervan
gen. Het Project Office was gevestigd in
het hoofdkantoor van Balikpapan, dat ge
heel airconditioned was. Ook hier de drie
deling in Civil, Mechanical en Electrical.
Deze laatste was de enige Indonesiër. De
PEC en de PEM waren Engelsen met boven
zich de SPE (Senior Project Engineer), ook
een Engelsman. Het werk bestond uit het
op tekening voorbereiden van geplande
nieuwbouw en uitbreidingen aan de elec-
trische installatie. Deze tekeningen moes
ten aan de andere twee disciplines voorge
legd worden of er van die kant bezwaren
waren en onze plannen niet botsten met
de hunne. Het begroten van het materiaal
en de arbeidskosten leidde tot een con
cept-contract. Hierop konden de aanne
mers inschrijven waarna er één uitverkoren
werd. Het definitieve contract werd opge
steld door het Contracting Office van
Peloepessy met goedkeuring van de SEE.
Materiaal dat niet in voorraad was moest
in Europa of Amerika besteld worden.
Nog een opmerking over de Engelse uit
spraak van vreemde namen: Waar wij de
klemtoon op de derde lettergreep leggen,
doen Engelsen dit op de tweede
lettergreep. Zo werd Peloepéssy verbasterd
tot Pelóe-pesi.
Op een gegeven moment werd ik door het
Training Department benaderd om op de
Bedrijfsschool les te geven in electro-
techniek. Hoofd van de school was Frits
Kesaulia en de leerlingen waren jongens
van zestien, zeventien jaar die na hun
diploma behaald te hebben bij de Shell in
dienst konden treden als aankomend
toekang-listerik.
Eén naam is mij bijgebleven en wel Clip
Soenadan. Het was in de tijd dat Cliff
Richard furore maakte. Behalve leerboeken
over de theorie waren er ook materialen
om proeven te doen over electromagnetis-
me en dergelijke. Als ik ter afwisseling
zo'n praktijkles inlaste, had ik over belang
stelling niet te klagen. Het lesgeven deed
ik na het kantoorwerk als Project Engineer.
Zo langzamerhand werd mijn klas klaar
gestoomd voor het eindexamen; de opga
ven hiervoor heb ik zelf opgesteld.
Bij proefwerken had ik al steeds de behan
delde stof in de opgaven verwerkt, zodat
mijn leerlingen min of meer konden ver
moeden welke vragen zij op het examen
konden verwachten. Het resultaat was er
ook naar: allemaal geslaagd!
Dat moest natuurlijk gevierd worden met
een knallende fuif, waar ik met mijn
vrouw naartoe geweest ben. De jongens
hadden een eigen band met electronische
apparatuur. Si Clip zette met zoveel en
thousiasme een popnummer in, dat de
installatie spontaan begon te resoneren.
Nadat de volumeknop iets lager gezet was,
begon hij opnieuw en met succes. Dat was
dus de echte Indo(nesia) Rock.
Intussen verwachtte mijn vrouw het twee
de kind en werd alles in gereedheid ge
bracht voor een bevalling in het BPM-
ziekenhuis. Dit lag beneden vlak langs de
kustweg, daarboven woonden wij in de
heuvels, in de wijk Klandasan. Nadat wij
op een zaterdagavond in de soos naar de
film waren geweest, kondigde het kind
zich 's nachts aan. Ik haalde mijn scooter
uit de garage en bracht mijn vrouw zo
naar het ziekenhuis. Daar aangekomen
vroeg de dienstdoende verpleegster hoe
wij waren gekomen. Toen ik zei per scoo
ter, antwoordde zij: 'Koh, brani.' Ik besefte
dat ik eigenlijk de ambulance had moeten
laten komen. Gelukkig verliep alles voor
spoedig en werd een tweede zoon geboren.
Twee maanden later, vlak na Kerst 1962
zaten wij in het vliegtuig om voor goed
naar Holland te vertrekken; vlak vóór het
menens werd over Irian-Barat.
A. Kessel
22
