Aardbeving op Ambon
moessQn
In Midden-Italië hebben aardschokken dit
jaar enorme schade aangericht. Kerken
stortten in elkaar, fresco's veranderden in
puzzels en mensen moesten bivakkeren in
tentenkampen. De beproeving was extra
zwaar, omdat de bevingen meer dan twee
weken aanhielden.
Je kunt je daarom enigszins voorstellen
hoe de Ambonezen zich moeten hebben
gevoeld na de 'schrickelijcke aerdbevinge'
in 1674 en ruim drie jaar seismische on
rust. Het verslag dat de Duitse natuuron
derzoeker Rumphius van deze ramp deed,
in zijn 'Waerachtigh Verhael', is om meer
dan één reden de moeite waard.
Beschrijvingen van natuurrampen zijn
voor onze kennis van het verleden belang
rijk. Zo weten we dat Ambon met grote
regelmaat getroffen werd door natuurge
weld. In 1705 was er een grote aardbeving
die twee dagen aanhield, en tussen 1647
en 1824 deden zich minstens zes vulkaan
uitbarstingen voor, die soms hele dorpen
wegvaagden.
Georg Everhard Rumphius was een voor
beeldig observator: in zijn korte verslag
geeft hij een zeer gedetailleerd overzicht
van de gevolgen van de aardbeving die
aan 2322 inwoners het leven kostte, waar
onder 31 Europeanen. Terloops vermeldt
hij nog dat zich 'daer onder de Huysvrouw
van den Koopman G.E. Rumphius nevens
haer jonghste Dochter' bevonden.
Teksten zeggen veel over hun schrijver. Als
ze over een angstige of zelfs levensbedrei
gende gebeurtenis gaan, leer je de auteur
kennen.
Een goed voorbeeld is de laconieke na
tuurvorser Alfred Russel Wallace. Hij ty
peerde de opwinding tijdens zware schok
ken op Celebes in 1859 als 'aardbevinkje
spelen' en probeerde nog voor dat de be
ving afgelopen was slaap te vatten.
Charles Darwin komt bij een aardbeving
in Chili juist naar voren als een bezorgde
man: zou er niet direct een revolutie uit
breken als een aardbeving Engeland treft,
vraagt hij zich af.
De vraag rijst natuurlijk waarom Rumphius
zo afstandelijk vastlegt dat zijn vrouw
Susanna en zijn jongste dochter zijn om
gekomen. Zijn houding is echter begrijpe
lijk omdat Rumphius als VOC-dienaar
zijn meerderen in Nederland vooral op de
hoogte wilde stellen van de 'materiële'
gevolgen van de ramp en niet van zijn
persoonlijk verdriet. Uit een ander docu
ment blijkt dat hij wel degelijk intens
treurde over het verlies. Vlak nadat vrouw
en kind onder het puin vandaan gehaald
waren, is hij jammerend naast de licha
men aangetroffen.
De bewust opgelegde objectiviteit zegt
trouwens toch veel over de mens achter de
schrijver. Rumphius was een gewetensvolle
en nauwgezette ambtenaar en botanicus
die een zeer waardevol oeuvre heeft nage
laten. Als je bedenkt dat hij in 1670 blind
werd, wordt zijn prestatie nog indrukwek
kender.
Het 'Waerachtigh Verhael' is alles behalve
saai. Doordat Rumphius het verslag verle
vendigt met 'wonderlijcke by-sonderhe-
den' over mensen, komen alle lezers aan
hun trekken.
Het verslag van Rumphius laat ten slotte
zien hoe de bevolking op de ramp rea
geerde. De slaaf Simon Ofko van Goa, een
christen, zag vóór de eerste grote klap een
lezusachtige verschijning. In het plaatsje
Het ingestorte station van Padang
Pandjang (Sumatra's Westkust) na
de aardbeving van 28 juni 1926.
De foto is ingezonden door de heer
P. Voskuil uit Driebergen.
Ceyt vluchtte een grote groep mensen bij
de eerste trillingen de moskee in, omdat
ze dachten dat de Dag des Oordeels aan
gebroken was. De vloedgolf die op de
aardbeving volgde, sleurde vervolgens de
hele moskee de zee in. Rumphius merkt
ook op dat 'den dagh des Heeren' tijdens
de aardbeving door velen 'beter als andere
ge viert zy'.
Hij vertelt over bizarre situaties die zich
altijd bij rampen voordoen. Stoere solda
ten sterven bij bosjes terwijl een Chinese
baby na vier dagen levend onder een inge
stort huis vandaan wordt gehaald.
En zo is het natuurlijk: als de aarde onder
je voeten verdwijnt en de zee het land op
komt, rest er slechts willekeur en zijn het
de menselijke drama's die het langst in de
herinnering blijven.
Het mooiste voorbeeld is van Mina uit
Houanohel, die met haar vier maanden
oude kindje door het water gegrepen
wordt en zich nog net aan een balk kan
vastklampen. Niet lang daarna krult een
enorme slang zich om haar lichaam 'doch
welcke sy eenighe malen sachtelijck van
haer stiet tot dat gemeldte Slangh sich om
't hout selfs vast slingerde en daer aen
bleef tot dat sy en 't Kint geberght was.'
Rumphius vermeldt trouwens niet of de
slang alleen houvast zocht of op het kind
uit was...
Kees Kaptein
Waerachtigh verhael van de schrickelijcke
aerdbevinge in en ontrent de eylanden van
Amboina.
door G.E. Rumphius
Ingeleid en uitgegeven door W. Buijze.
Met een Engelse vertaling van E.M. Beek
man en F. Foss, 60 pag. (paperback), prijs
14,90 (exclusief porto)
U kunt het boekbestellen bij boekhandel
A. Houtschild, Papestraat 13, 2513 AV
Den Haag, tel. 070 - 346 79 49
TE KOOP IN MID. LOMBOK
zeer goed lopend Bungalowbedrijf,
restaurant, fiets-, en autoverhuur.
Nederl. eigenaar. Indien nodig een
betrouwbare Indonesische partner
beschikbaar.
Inf. over prijs, enz. G. Noto-van
Milligen, tel. 023 - 561 65 22.
46