Treffers en missers
Indische geschiedschrijving en het
Nederlandse geschiedenisonderwijs (II)
Door nieuwe overheidsvoorschriften en Indisch-centrische
geschiedschrijving gaat het goed met de aandacht voor
Indische Nederlanders in het onderwijs, maar het kan nog
beter. Tom van der Geugten, Indisch historicus en leraren
opleider, legt uit hoe dat zit.
Wat is hierover tot op heden in ge
schiedenisboeken geschreven? Om dit
te weten te komen heb ik de school
boeken uit de jaren 1991-1997 geana
lyseerd. De hierna volgende themati
sche bespreking van een aantal door
mij aangetroffen 'treffers' en 'missers' is
niet bedoeld als sokkel of schandpaal.
Daarmee zou ik als mede-schoolboek
auteur het verwijt van oncollegialiteit
over me afroepen. Als lid van de Indi
sche groep in Nederland wil ik slechts
een bijdrage leveren aan goede aan
dacht voor Indische geschiedenis in
het onderwijs.
Indische geschiedenis
verplichte stof
Schoolboekauteurs moeten in weinig
ruimte een duidelijk beeld geven van
historische onderwerpen en dat valt
niet mee bij zoiets inge
wikkelds als de Indische
geschiedenis. Enerzijds is
er de gecompliceerde his
torische werkelijkheid,
anderzijds de zich voort
durend ontwikkelende ge
schiedschrijving met
nieuwe feiten, perspectie
ven en interpretaties.
Daarnaast zijn er voor
schriften van de overheid
zoals de kerndoelen basis
vorming (lagere klassen
voortgezet onderwijs) die
gezien kunnen worden als
spiegel van de samenle
ving. Op 1 augustus 1998
zullen herziene kerndoe
len van kracht worden.
Als we de 'oude' kerndoe
len (opgesteld in 1991)
vergelijken met de 'nieu
we' (opgesteld in 1996),
dan zien we hoe wordt ge
anticipeerd op de groeien
de maatschappelijke be
langstelling voor de
Indische geschiedenis.
Tot 1998 moeten leerlingen
zich ten minste verdiepen
in de koloniale en post-koloniale ver
houding tussen Nederland en 'Oost-
Indië', met aandacht voor kolonialisme,
imperialisme en de politieke onafhanke
lijkheid en kennis hebben van de mul
ticulturele samenleving in het recente
Europese verleden. Door deze vage for
mulering konden schoolboeken aan de
voorschriften voldoen zonder behande
ling van de migratie uit Indonesië.
Deze omissie is in de nieuwe kerndoe
len gecorrigeerd. Vanaf 1998 moeten
leerlingen naast genoemde zaken ook
In Nederland Door Omstandigheden
weet hebben van 'de betekenis van de
dekolonisatie' voor de ontwikkeling
van de multiculturele samenleving.
Dit betekent dat de Indische en Mo
lukse migratie naar Nederland vanaf
1998 vrijwel verplichte stof vormen in
schoolboeken en lessen geschiedenis.
Een belangrijke stap voorwaarts!
Afbeeldingen
Foto's vormen een belangrijke informa
tiebron in schoolboeken. Soms zeggen
ze meer dan in een tekst mogelijk is.
Vaak zijn ze zeer bepalend voor het
beeld van het verleden
dat wordt overgedragen.
In het ideale geval is
het de auteur die afbeel
dingen bij zijn tekst
selecteert en er ook op
drachten bij bedenkt
waardoor leerlingen de
foto ook als informatie
bron gebruiken. Bij een
aantal schoolboeken
echter worden 'illustra
ties' door de uitgeverij
verzorgd, wat vaak ten
koste gaat van de kwali
teit van de keuze. Om
dat de ruimte per onder
werp in een schoolboek
meestal beperkt is, mag
je representatieve afbeel
dingen verwachten, bij
voorbeeld foto's waarop
te zien is hoe leden van
een etnische groep er in
een historische situatie
uitzagen. Voor een goede
interpretatie van foto's
is een goede toelichting
in het bijschrift van
groot belang.
Bij deze artikelenserie
zijn enkele voorbeelden opgenomen
van treffers (informatieve foto's met
verhelderende bijschriften) en missers
(weinig informatieve foto's met vage of
onjuiste bijschriften). In het algemeen
wordt weinig gebruik gemaakt van het
ruim beschikbare beeldmateriaal.
In Uit Indië geboren is bijvoorbeeld
13
Tekst: Tom van der Ceugten
'Indo!' Nog niet zo lang geleden was dit
een scheldwoord v<x»r Nederlanders mei
Nederlandse en Indonesische (voor)ou-
ders. Nu dragen de Indische Nederlan
ders deze naam met trots. Indo wordt
ook wel eens gebruikt als afkorting voor
'In Nederland Door Omstandigheden'. In
deze paragraaf vragen wc ons af: door
welke omstandigheden zijn de Indo's in
Nederland terechtgekomen cn hoe is het
deze groep sindsdien vergaan?
Het kind van de njai
De Compagnie zal voort
gaan op de oude voet, waaronder wordt
verstaan: geen andere vrouwen mogen
naar Indie varen, dan de vrouwen van
kooplieden, predikanten, ziekentroosters
en sergeanten.
De voc cn later de Nederlandse regering
hebben vrouwen lange rijd nier aange
moedigd of zelfs toegestaan naar Oost-
Indië te gaan. Het gevolg daarvan was
dat Nederlandse (cn andere Europese)
mannen gingen samenleven met 'inlandse'
(Indonesische) vrouwen. Dat bleef zo tot
het begin van deze eeuw.
Mijn vader was omstreeks
1915 administrateur op een plantage die
eigendom was van ccn Nederlandse han
delsonderneming. Europese vrouwen
waren cr toen nog maar weinig in Indië.
F.cn Europese man nam een niai (huis
houdster) cn als zij geluk had trouwde hij
ermee. Als hij dat niet deed, kon hij de
kinderen erkennen. En er werden kmde
1 Neerland Ooo» On*r«n<lM}hed«n
Ruime aandacht voor de Indo (5)
ren geboren: drie. Mijn vader erkende ze.
De moeder was een inlandse, die bij hem
in huis woonde. Toen kwam de directie
van de onderneming over uit Rotterdam
cn zei tegen mijn vader: 'Zeg, dat is geen
gezicht, hoor. je moet die vrouw weg
doen.' En dus deed hij haar weg.
De kinderen die uit verhoudingen tussen
Nederlandse mannen en Indonesische
vrouwen werden geboren, waren van
gemengd ras. Als ze door hun vader
erkend werden, kregen zc de Nederlandse
nationaliteit cn werden zc oflicieel 'Euro
peaan'; meestal werden ze echter 'Indo-
A ten Buraptte
koloniit en zijn
42ste jaargang - nummer I I - mei 1998
