moessQn
Japanners als krijgsgevangene naar
Pakan Baroe vervoerd waar hij moest
werken aan de aanleg van een spoorlijn
en nu, ruim vijftig jaar later, kon ik
uitgerekend naar Pekanbaru om er een
taalcursus te volgen. Mijn grootvader
is bijna twintig jaar geleden overleden
en nu kreeg ik de kans om in Pekan
baru een stukje oorlogsgeschiedenis,
maar vooral een stuk familiegeschiede-
Ook voor de krijgsgevangenen was het
leven zwaar en eentonig: opstaan om
half vijf, lopen naar de spoorlijn, biel
zen sjouwen, rails leggen, bielzen vast
spijkeren, soms tot diep in de nacht.
Regelmatig kregen ze slaag van de
Japanse bewakers omdat het werk naar
hun zin te langzaam ging. Dagelijks
stierven er tientallen tot honderdtallen
door uitputting of tropische ziektes.
nis in kaart te brengen. Met de steeds
terugkerende gedachte 'opa moest eens
weten waar ik nu mee bezig ben...'
startte ik mijn zoektocht.
Ten tijde van de Japanse bezetting zijn
zo'n 30.000 Javaanse romusha's en
ruim 6.600 krijgsgevangenen van di
verse nationaliteiten ingezet bij de aan
leg van een spoorlijn tussen Pakan Ba-
roe en het zuidelijker gelegen Moearo.
Voor de Japanners was de spoorlijn van
belang voor zowel het vervoer van
steenkolen uit twee mijnen gelegen in
het bijna onbereikbare hart van Suma
tra als voor een snelle mobilisatie van
het leger in geval van een geallieerde
invasie.
De omstandigheden waarin de krijgs
gevangenen en romusha's moesten
werken, waren ronduit erbarmelijk.
Het tracé liep dwars door een ruig, vrij
wel onbegaanbaar landschap van oer
woud, moerassen en steile rotspartijen.
De Japanners waren wreed, vooral de
romusha's kregen het zwaar te verdu
ren. Voedsel en kleding werd niet of
nauwelijks verstrekt. Zieke en sterven
de romusha's werden aan hun lot over
gelaten.
De kampung Pekanbaru is in vijftig
jaar uitgegroeid tot een enorme stad
met ruim 500.000 inwoners. Het eer
ste wat mij opvalt bij mijn aankomst
drogen? Het zijn vragen waarop ik het
antwoord nooit zal weten. Maar het
feit dat ik dit soort vragen kan stellen,
brengt deze geschiedenis wel heel
Hoe had mijn opa zich in die rampza
lige omstandigheden in leven weten te
houden? Zou ook hij ratten of muizen
hebben gegeten als aanvulling op het
karige dagrantsoen?
Op 15 augustus 1945 was de 220 kilo
meter lange spoorlijn klaar, dezelfde
dag dat de Japanners capituleerden.
Na de Japanse capitu
latie werd het spoor
gebruikt om de krijgs
gevangen terug te
brengen naar de
bewoonde wereld.
De kwaliteit van het
spoor was zeer slecht
waardoor de treinen
regelmatig ontspoor
den. Daarna heeft er
nooit meer een trein
over de spoorlijn gere
den. 25.000 romus
ha's en 2.400 krijgs
gevangenen waren
voor niets gestorven.
in Pekanbaru is de beklemmende hitte
en de chaotische drukte in de stad.
Wat waren de gedachten van mijn opa
toen hij hier na een lange tocht onder
begeleiding van Japanse soldaten van
uit Medan aankwam? Zou hij enig
idee hebben gehad van de zware tijd
die hem en de andere krijgsgevangenen
en romusha's te wachten stond?
Op het eerste gezicht is er niets wat
nog herinnert aan de tragedie die zich
hier tijdens de Japanse bezetting heeft
afgespeeld. De spoorbaan is jaren gele
den opgebroken en de rails zijn ver
kocht. Maar hier en daar, tussen de
huizen verscholen, zijn nog enkele
roestige locomotieven en wagons te
vinden. Het zijn stille getuigen van een
stuk geschiedenis waar de bevolking
niet of nauwelijks van op de hoogte is.
De kolossale locomotieven en wagons
waren te zwaar om verplaatst te wor
den, dus hebben mensen noodgedwon
gen hun huizen eromheen gebouwd.
De roestige gevaarten worden nu ge
bruikt als afvalbak, houtopslagplaats of
als plek om er de was op te laten drogen.
Tussen twee huizen, half verscholen
achter een struik, zie ik een deels in de
grond weggezakte locomotief. Het lijkt
alsof er jaren geleden een verschrikke
lijk treinongeluk heeft plaatsgevonden
waarbij er een trein op een huis is in
gereden. Zou mijn opa misschien ooit
in de hitte hebben moeten zwoegen
om deze locomotief na een ontsporing
weer op de rails te krijgen? Heeft hij
misschien wel eens in die wagon geze
ten waar nu de was aan hangt de
20
