Gelezen: Die gordel van smarag
Reisverhalen van Zuid-
Afrikanen over Indonesië
moessQn
Tekst: C. de Jong
In de tijd van de Vereenigde
Oost-Indische Compagnie
(1652-1795) stond de Kaap
kolonie onder het gezag van
de gouverneur-generaal en
Raad van Indië in Batavia en
waren er nauwe betrekkingen
tussen de Kaapkolonie en
Oost-lndië. De Kaapkolonie is
in 1814 door Groot-Brittannië
opgeëist. Daarna zijn de
banden van Zuid-Afrika met
Oost-lndië geleidelijk aan ver
schraald tot contacten.
Af en toe bezochten Zuid-Afrikanen
Oost-lndië als toerist of navorser.
Enigen van hen schreven in reisversla
gen geestdriftig over deze Nederlandse
kolonie, ondermeer over de Generaal
De Wet boerderij, een modelbedrijf bij
Bandoeng 1904-1945, gesticht door
drie oud-krijgsgevangenen van Ceylon.
Louis Leipoldt
De bekende Afrikaner schrijver Louis
Leipoldt maakte in 1912 een reis als
scheepsarts op de Engelse Ulysses III
naar Sumatra, Java en Borneo en
publiceerde in 1932 het reisverhaal Uit
my Oosterse dagboek (Nasionale Pers,
Kaapstad). Hij combineerde de beschrij
ving van zijn reis met wetenschappe
lijke beschouwingen.
De meeste Afrikaners vonden het boek
meer wetenschappelijk dan letterkun
dig en hadden weinig belangstelling.
Zij waren meer geïnteresseerd in zijn
18 Oosterse gedichten die ook geba
seerd waren op indrukken van zijn reis
in 1912.
In de jaren dertig bereisde de in Zuid-
Afrika gevestigde Nederlandse journa
list G. Seubring uitvoerig Nederlands-
Indië. In 1945 gaf uitgever J.L. van
Schaik te Pretoria zijn reisverhaal in
het Afrikaans, getiteld Die gordel van
smarag, uit. Evenals Leipoldt wisselt
Seubring zijn reisbeschrijving af met
wetenschappelijke beschouwingen. Zijn
boek is thans slechts weinig bekend.
Van 1955 tot 1995 gaf de regering van
de republiek Indonesië geen visa aan
bezoekers uit het apartheidsland Zuid-
Afrika. In die jaren werd Indonesië
voor Zuid-Afrikanen een geheel onbe
kend land. Sinds 1995 verstrekt Indo
nesië visa aan Zuid-Afrikanen.
Deze bezoeken weer Indonesië, dikwijls
gecombineerd met Singapore, Maleisië
en andere Aziatische landen. Daarom
krijgt Leipoldt's reisverhaal Uit my
Oosterse dagboek meer aandacht dan
voorheen.
Die kleurlingkwessie
In 1995 bezochten de bekende Afrika
ner-schrijfster Elsa Joubert en haar echt
genoot Klaas Steytler met een groep
toeristen Singapore, Java en Bali.
Zij publiceerde in 1997 het reisverhaal
Gordel van smarag, 'n reis met Leipoldt
(Tafelberg, Kaapstad). Haar titel is
dezelfde als die van Seubring, maar zij
verwijst niet naar Seubrings reisverhaal.
Joubert's reisprogramma was door reis
bureaus samengesteld en als eerste
kennismaking met Indonesië aan
vaardbaar, maar haar verslag bevat wei
nig verrassingen. Interessanter is, dat
zij zoveel mogelijk de plaatsen heeft
bezocht die Leipoldt heeft gezien en
beschreven. Zij wisselt haar reisbe
schrijvingen af met beschouwingen
over Leipoldt's boek.
Leipoldt heeft in zijn woord vooraf be
richt, dat hij twee hoofdstukken heeft
weggelaten, omdat de onderwerpen in
Zuid-Afrika in 1932 omstreden waren.
Ze betreffen volgens hem 'die kleur
lingkwessie', dat wil zeggen rasvermen
ging en rassendiscriminatie en de zen
ding. Leipoldt is liberaal, progressief
(evenals Elsa Joubert), geporteerd voor
rasvermenging in de tropen en gekant
tegen rassendiscriminatie, die in Oost-
lndië officieel niet en in Zuid-Afrika
wel bestond. Hij is vóór zending en
missie onder onbeschaafde heidenen,
zoals in de Bataklanden, waar zijn va
der van 1869 tot 1879 zendeling was,
maar tegen zending en missie onder
moslims, omdat zijns inziens bekeerde
moslims veel betere ethiek dan vele ge-
kerstenden bezitten.
Elsa Joubert heeft Leipoldt's hoofdstuk
ken over rassendiscriminatie - hoofd
stukken die Afrikaners intrigeren - en
nog twee ongepubliceerde hoofdstukken
terug gevonden in het Engelstalige ma
nuscript. Een ervan gaat over de wa
jang, het andere over het concubinaat
of Indische huwelijk in Oost-lndië.
Hij keurt het concubinaat af en pleit
voor wettelijke erkenning van gemeng
de huwelijken - ook in Zuid-Afrika
controversieel.
Elsa betreurt de weglating van hoofd
stukken in Uit my Oosterse dagboek.
Zij meent, dat publicatie daarvan
Leipoldt tot de door hem vereerde
Multatuli van Zuid-Afrika had kunnen
verheffen.
Volgens mij het Leipoldt de bewuste
hoofdstukken weg, omdat hij vond dat
hij de nationalisten onder zijn mede-
Afrikaners reeds veel aanstoot had ge
geven en nog zou geven. Hem treft
daarom geen verwijt.
Enige beweringen van Elsa Joubert
behoeven correctie. In navolging van
Leipoldt's Uit my Oosterse dagboek
(pagina 66), schrijft zij, dat de Bataks
merendeels moslim zijn. Neen. Zij zijn
driekwart goed protestant. Leipoldt
miskent het zendingswerk van zijn va
der, vermoedelijk omdat hij de islam
boven het christendom stelt. Joubert
schrijft op pagina 78 dat de houten
schepen van de Buginezen, die zij in
Sunda Kelapa zag, uit de zevende en
achtste eeuw na Christus dateren. Hun
model is echter afgeleid van de Europe
se schoener uit de negentiende eeuw.
Zij bericht op pagina 110 over 'ons eie
Laurens van der Post in 1945-1947.
Hij is [dat is: was] feitelijk de facto
gouverneur van Batavia.' Dat is een
vergaande overschatting van diens in
vloed. Van der Post heeft zijn invloed
zeer overdreven in zijn laatste boek
The admiral's baby, uit 1996. Dat boek
van hem is zeer pro-Brits, fel anti-Ne
derlands en vol scheve voorstellingen,
ondanks zijn Nederlandse afkomst
42