Gelezen: Die gordel van smarag Reisverhalen van Zuid- Afrikanen over Indonesië moessQn Tekst: C. de Jong In de tijd van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (1652-1795) stond de Kaap kolonie onder het gezag van de gouverneur-generaal en Raad van Indië in Batavia en waren er nauwe betrekkingen tussen de Kaapkolonie en Oost-lndië. De Kaapkolonie is in 1814 door Groot-Brittannië opgeëist. Daarna zijn de banden van Zuid-Afrika met Oost-lndië geleidelijk aan ver schraald tot contacten. Af en toe bezochten Zuid-Afrikanen Oost-lndië als toerist of navorser. Enigen van hen schreven in reisversla gen geestdriftig over deze Nederlandse kolonie, ondermeer over de Generaal De Wet boerderij, een modelbedrijf bij Bandoeng 1904-1945, gesticht door drie oud-krijgsgevangenen van Ceylon. Louis Leipoldt De bekende Afrikaner schrijver Louis Leipoldt maakte in 1912 een reis als scheepsarts op de Engelse Ulysses III naar Sumatra, Java en Borneo en publiceerde in 1932 het reisverhaal Uit my Oosterse dagboek (Nasionale Pers, Kaapstad). Hij combineerde de beschrij ving van zijn reis met wetenschappe lijke beschouwingen. De meeste Afrikaners vonden het boek meer wetenschappelijk dan letterkun dig en hadden weinig belangstelling. Zij waren meer geïnteresseerd in zijn 18 Oosterse gedichten die ook geba seerd waren op indrukken van zijn reis in 1912. In de jaren dertig bereisde de in Zuid- Afrika gevestigde Nederlandse journa list G. Seubring uitvoerig Nederlands- Indië. In 1945 gaf uitgever J.L. van Schaik te Pretoria zijn reisverhaal in het Afrikaans, getiteld Die gordel van smarag, uit. Evenals Leipoldt wisselt Seubring zijn reisbeschrijving af met wetenschappelijke beschouwingen. Zijn boek is thans slechts weinig bekend. Van 1955 tot 1995 gaf de regering van de republiek Indonesië geen visa aan bezoekers uit het apartheidsland Zuid- Afrika. In die jaren werd Indonesië voor Zuid-Afrikanen een geheel onbe kend land. Sinds 1995 verstrekt Indo nesië visa aan Zuid-Afrikanen. Deze bezoeken weer Indonesië, dikwijls gecombineerd met Singapore, Maleisië en andere Aziatische landen. Daarom krijgt Leipoldt's reisverhaal Uit my Oosterse dagboek meer aandacht dan voorheen. Die kleurlingkwessie In 1995 bezochten de bekende Afrika ner-schrijfster Elsa Joubert en haar echt genoot Klaas Steytler met een groep toeristen Singapore, Java en Bali. Zij publiceerde in 1997 het reisverhaal Gordel van smarag, 'n reis met Leipoldt (Tafelberg, Kaapstad). Haar titel is dezelfde als die van Seubring, maar zij verwijst niet naar Seubrings reisverhaal. Joubert's reisprogramma was door reis bureaus samengesteld en als eerste kennismaking met Indonesië aan vaardbaar, maar haar verslag bevat wei nig verrassingen. Interessanter is, dat zij zoveel mogelijk de plaatsen heeft bezocht die Leipoldt heeft gezien en beschreven. Zij wisselt haar reisbe schrijvingen af met beschouwingen over Leipoldt's boek. Leipoldt heeft in zijn woord vooraf be richt, dat hij twee hoofdstukken heeft weggelaten, omdat de onderwerpen in Zuid-Afrika in 1932 omstreden waren. Ze betreffen volgens hem 'die kleur lingkwessie', dat wil zeggen rasvermen ging en rassendiscriminatie en de zen ding. Leipoldt is liberaal, progressief (evenals Elsa Joubert), geporteerd voor rasvermenging in de tropen en gekant tegen rassendiscriminatie, die in Oost- lndië officieel niet en in Zuid-Afrika wel bestond. Hij is vóór zending en missie onder onbeschaafde heidenen, zoals in de Bataklanden, waar zijn va der van 1869 tot 1879 zendeling was, maar tegen zending en missie onder moslims, omdat zijns inziens bekeerde moslims veel betere ethiek dan vele ge- kerstenden bezitten. Elsa Joubert heeft Leipoldt's hoofdstuk ken over rassendiscriminatie - hoofd stukken die Afrikaners intrigeren - en nog twee ongepubliceerde hoofdstukken terug gevonden in het Engelstalige ma nuscript. Een ervan gaat over de wa jang, het andere over het concubinaat of Indische huwelijk in Oost-lndië. Hij keurt het concubinaat af en pleit voor wettelijke erkenning van gemeng de huwelijken - ook in Zuid-Afrika controversieel. Elsa betreurt de weglating van hoofd stukken in Uit my Oosterse dagboek. Zij meent, dat publicatie daarvan Leipoldt tot de door hem vereerde Multatuli van Zuid-Afrika had kunnen verheffen. Volgens mij het Leipoldt de bewuste hoofdstukken weg, omdat hij vond dat hij de nationalisten onder zijn mede- Afrikaners reeds veel aanstoot had ge geven en nog zou geven. Hem treft daarom geen verwijt. Enige beweringen van Elsa Joubert behoeven correctie. In navolging van Leipoldt's Uit my Oosterse dagboek (pagina 66), schrijft zij, dat de Bataks merendeels moslim zijn. Neen. Zij zijn driekwart goed protestant. Leipoldt miskent het zendingswerk van zijn va der, vermoedelijk omdat hij de islam boven het christendom stelt. Joubert schrijft op pagina 78 dat de houten schepen van de Buginezen, die zij in Sunda Kelapa zag, uit de zevende en achtste eeuw na Christus dateren. Hun model is echter afgeleid van de Europe se schoener uit de negentiende eeuw. Zij bericht op pagina 110 over 'ons eie Laurens van der Post in 1945-1947. Hij is [dat is: was] feitelijk de facto gouverneur van Batavia.' Dat is een vergaande overschatting van diens in vloed. Van der Post heeft zijn invloed zeer overdreven in zijn laatste boek The admiral's baby, uit 1996. Dat boek van hem is zeer pro-Brits, fel anti-Ne derlands en vol scheve voorstellingen, ondanks zijn Nederlandse afkomst 42

Moesson Digitaal Tijdschriftenarchief

Moesson | 1998 | | pagina 42