L'Isole Piu Famose del Mondo
moessOn
De Venetiaanse uitgever
Thomasso Porcacchi da
Castiglione beschreef in 1576
de Molukken als een van de
beroemdste eilanden van de
wereld. In zijn in 1605 te
Venetië uitgegeven atlas, nam
hij een gravure op van de
Molukken van de hand van
Girolamo Porro. Het is een
van de vroegste zeventiende
eeuwse kaarten die van de
Molukken gemaakt zijn.
De gravure toont ons een nog onduide
lijk beeld van de archipel. Java bestaat
uit 'lava Menor' en 'lava Mazor', de
vorm van de eilanden is onduidelijk
aangegeven. Het boek van Porcacchi
behoort tot het genre van de Italiaanse
Isolario. Deze boeken bevatten
beschrijvingen en kaarten van eilanden
in de toen bekende wereld. Het werk
van Porcacchi staat in dit genre goed
aangeschreven.
Cartografie
Al sinds de klassieke oudheid werden
er kaarten gemaakt in de landen rond
de Middellandse Zee. De kennis van
de cartografie werd ook na dc ineen
storting van het Romeinse Rijk in
stand gehouden. In de dertiende en
veertiende eeuw kwamen de handels
steden Venetië, Genua en Amalfi op.
De zeelieden uit deze handelsplaatsen
reisden naar verafgelegen streken en
verfijnden de kunst van het kaarten
maken.
Omstreeks 1485 werd door Bartolom-
meo delli Sonetti het eerste boek met
zeekaarten samengesteld en uitge
bracht in Venetië, een van de toenma
lige centra voor dc cartografie. In 1506
werd een atlas met wereldkaarten
uitgegeven met, voor de eerste maal,
de ontdekkingen in de Nieuwe Wereld
daarin opgenomen. In de daaropvol
gende jaren werden de zogenaamde
Isolario uitgebracht.
Porcacchi was een kaartenmaker.
De kaarten werden veelal vervaardigd
in opdracht van rijke handelaren uit de
regio. In dit geval door een rijke
opdrachtgever uit de regio Ducal.
Monopolie
Voor de Europeanen is - sinds de eerste
Portugese expeditie onder Albuquerque
die in 1511 uit Malakka vertrok - de
eilandengroep van de Molukken of
specerij-eilanden, het belangrijkste doel
in de Oost geweest. De Portugese
zeelieden waren zich al snel bewust
van het belang van eilanden als Terna-
te, Tidore en Halmahera (op deze kaart
afgebeeld met de inheemse naam
Gilolo).
Deze eilanden waren rijk aan kruidna
gelen - de nabij gelegen Banda-eilanden
en Ambon aan nootmuskaat en foelie.
Gedurende de gehele zestiende eeuw
werd de handel op Azië gemonopoli
seerd door de Spaanse en Portugese
handelsvloten.
De wens om vreemde en onbekende
landen te zien, bracht in 1583 de
Hollander Jan Huygen van Linschoten
in Aziatische wateren. Niet op een
Nederlands, maar op een Spaans schip.
Dienst nemen op een Nederlands
schip was in die periode weinig zinvol,
omdat deze zich nauwelijks buiten de
Europese wateren begaven. Het was de
ondernemende Van Linschoten die een
serieuze bedreiging voor de Portugese
hegemonie in de archipel ging vormen.
Hij maakte een nauwkeurige beschrij
ving van de nederzettingen in het
Oosten, die in de jaren 1595-1596 in
Amsterdam gepubliceerd werd.
Nog vóór de publicatie vertrok de
eerste Nederlandse expeditie op initia
tief van de Compagnie van verre naar
het Oosten. Concurrerende compag
nieën volgden, maar al snel, in 1602,
verenigden ze zich tot de Verenigde
Oostindische Compagnie.
In het jaar dat de atlas van Porcacchi
werd uitgegeven (1605), arriveerde de
eerste volledig door de VOC uitgeruste
vloot in de archipel met de opdracht de
Portugese bolwerken aan te tasten.
Matelief boekte succes op
Ambon
waar het fort Victoria door de
Portugezen aan de VOC werd
overgedragen.
Terwijl de Hollanders vaste
voet op de specerij-eilanden
zetten, verscheen in Venetië
de atlas van eerder genoem
de Porcacchi. Venetië, de
machtige handelsstad uit
de late middeleeuwen en
renaissance die al eeuwen
lang de handelsroute
beheerste via de Levant en
de aansluitende overland
routes naar het verre Azië.
Het hoogtepunt van die
positie was voorbij.
Door de opkomst van de
Turken in de Balkanlan-
den in de vijftiende eeuw
verloor de Venetiaanse
handelsmacht geleidelijk
haar betekenis.
De verovering van
Constantinopel door de
Turken (1453) beteken
de een ramp voor de
Venetianen die stap
voor stap werden terug
gedrongen en voortdu
rend moesten onder
handelen om hun
positie in de Levant
enigszins te bewaren.
Ten slotte verloor het
ook zijn positie in het
westen door de ont
dekking van de route
naar Indië rond Kaap
de Goede Hoop
(1498) door Vasco da
Gama. Spaanse,
Portugese en later
Hollandse en Engelse
koopvaarders namen
de touwtjes in han
den op de Indonesi-
sche wateren.
De hier afgebeelde kaart uit 1605
verscheen op het moment dat de
Venetiaanse rol sterk werd terugge
drongen. De lamst van de cartografie
werd overgenomen door de beroemde
kaartenmakers Mercator uit Antwer
pen en Blaeu uit Amsterdam.
38
Tekst: Leo van Putten
