De Batu Termani, de 'Eiffeltoren' van Roti en het herkenningspunt van het eiland.
De Batu Termani wordt alleen door Westerlingen beklommen; Rotinezen vinden
het zonde van hun tijd.
compromis-kandidaat gevonden. Een telg
van het vice-radjageslacht van het oudste
vorstendom op Roti, het sinds circa twaalf
honderd bestaande nusak (rijk) Landu. De
negentien maneks hielden ieder voor zich
goed in de gaten dat ze niet in hun vorstelij
ke rechten werden aangetast.
Radja Joel Simon Kedoh was een goed
onderwezen, intelligente man. Hij liet zijn
paleis door een Chinees op planten bou
wen. De veerkrachtigheid van een bepaal
de plantensoort zou ervoor zorgen dat bij
een eventuele aardbeving of schok, de tril
lingen zouden worden gedempt. Het is
dan ook een van de weinige tempo
doeloe-gebouwen die nog in zijn relatieve
glorie te bewonderen zijn. Het paleis
wordt nu bewoond door de zoon van de
radja, John Wilson Kedoh.
1 listoriefanaticus
De kleine tijdspanne tussen de afschaffing
van het vorstenbestuur op Roti en de
thans in Indonesië opkomende populari
teit van de oude vorstengeslachten, zorgt
ervoor dat de vorstencultuur in deze klei
ne archipel duidelijker aanwezig is dan
elders in Indonesië. Weliswaar functione
ren de vorsten officieel niet meer als
koningen, maar hun zonen of kleinzonen
besturen hier nog steeds op het hoogste
niveau.
Zo is de huidige pembantu bupati - zeg
maar: gouverneur van Roti/Ndao - de
zoon van de een na laatste vorst van Thie,
prins drs. Benjamin Messakh. Hij is in de
deze tijd precies de juiste man op de juiste
plaats. Als ook Roti/Ndao in 2002 een
eigen kabupaten wordt, wil hij er een
eigen museum en archief laten bouwen.
Zelf is hij net zo'n historiefanaticus als ik.
Deze in Baa residerende gouverneur,
woonachtig in het huis van de voormalige
Nederlandse controleurs van Roti en
Savu, zochten wij op een avond louter uit
beleefdheid op. Maar binnen een kwartier
na binnenkomst zat ik samen met de
gouverneur op mijn knietjes op de vloer
allerlei tempo doeloe-foto's en in zijn bezit
zijnde oude Nederlandse officiële docu
menten te bekijken, waarbij hij talrijke
malen het geluid maakte door de punt
van zijn tong tegen de voortanden te
duwen en dan er lucht doorheen te laten
gaan - in Nederland een teken van afkeu
ring, op Roti een teken van opperste
bewondering. Zijn enthousiasme over
mijn bezoek werd zo groot, dat de volgen
de morgen de dienstauto van de gouver
neur mij kwam afhalen. De gouverneur
zou ons brengen naar de moeilijkst te
bereiken nusaks Thie, Lelain, Keka,
Loleh.
'Baardaap'
Dat alles zo wonderlijk positief verliep,
was met name te danken aan mijn con
stante vorstelijke begeleider en tolk, de
Nederlands sprekende Usif (radja)
Leopold Nicolaas (Isu) Nisnoni van
Kupang. Hij wist precies hoe met
Indonesische royalty om te gaan. Vele vor
sten in deze regio zijn met elkaar verwant,
zo ook Usif Leopold. Zijn moeder was
een dochter van de manek van het
Rotinese Termanu en hij is daardoor ver
want met dertig procent van de dynas
tieën in de regio.
We gingen van paleis (vier zijn er nog in
goede staat) naar vorstenbegraafplaats (de
vorsten worden naast of in het paleisje
begraven), van vorstenweduwe naar oude
Portugese en Hollandse kanonnen en van
heldere waterbronnen naar oude adathui
zen (er zijn er nog legio). En ik maar tus
sen de bedrijven door in de dienstauto
driftig pennen wat de prins-gouverneur
op historisch gebied opdiste. De bevol
king gluurde telkens verbaasd, doch
beleefd in de auto, wat voor een 'baard
aap' er nu weer in de dienstauto van hun
prins-gouverneur zat.
De rest van mijn verblijf op het eiland
verliep vlekkenloos, dankzij de begeleiding
van de daar al 35 jaar wonende
Oostenrijkse, rooms-katholieke pater
Franz Lackner en de Nederlands spre
kende Chinese zakenman Loo Keng Inn
(beiden uit Baa). Zij zorgden er elke dag
weer voor dat er 's morgens een truck of
lichte motor voor ons logeeradres stond te
wachten.
De doelstelling van de Rotinese bevolking
is niet zoveel mogelijk geld verdienen,
maar hulpvaardigheid. De assistent van
de Oostenrijkse pater, de van het eiland
Ndao stammende bapak Yunus, is de offi
cieuze toeristengids van het eiland. Hij
kent vrijwel het gehele eiland als zijn
broekzak, maar spreekt echter alleen
Indonesisch. Alles was bagus, alles kon!
li langga
Op Roti leeft men met en dankzij de lon-
tarpalm. Een van de weinige flora, die op
het licht droge eiland goed wil gedijen.
Vroeger was het enige volksvoedsel het
zeer vitaminerijke afgetapte sap van de
palm, de tuak, nog verfrissender als verse
klappermelk, maar het gaat echter snel gis
ten. De paleizen en de huizen worden van
allerlei onderdelen van de palm gemaakt
en ook dient de lontarpalm als veevoer.
De uiterst wonderlijke hoeden van de
bevolking, de tilangga, worden van de
palmbladeren gemaakt. Ze zijn geïnspi
reerd op de Portugese hoeden uit de
zeventiende eeuw, elke nusak heeft zijn
eigen vorm. De vorst kan men dus, behal
ve aan zijn kleding, ook aan de vorm van
zijn kroonhoed herkennen.
Niet alle vorstenresidenties zijn even tradi
tioneel. De oudste tradities vindt men in
het oostelijke Bilba (Lalao), maar omdat
een deel van het volk is weggetrokken en
de manek drs. Frans Lenggu grotendeels
in Kupang woont, is dit paleis aan verval
onderhevig. Hierdoor is wel goed te zien,
hoe zo'n paleis werd geconstrueerd. In
Diu en Thie staan nog twee andere mooie
traditionele paleizen. De paleizen zijn als
vanouds voor en achter in de nok versierd
met symbolische karbouwenhorens van
hout. De twee bewerkte uitsteeksels aan
weerskanten moesten zorgen voor een
probleemloos leven.
moessQn
32
