Arie denkt dat zo zijn ondernemingslust
en inventiviteit meer tot hun recht komen.
Bovendien kent hij Bali, is zijn zwager
manager van een Natour hotel en ziet hij
kansen in het florerende toerisme. Helaas
pakken zijn plannen anders uit. De zwa
ger kan niets voor hem doen. Arie zal de
klus zelf moeten klaren. Samen met
Lewok, een uitstekende kokkin, wordt een
cateringsbedrijf in Denpasar gestart. De
oudste twee kinderen helpen voor en na
schooltijd mee. Er is zelfs personeel nodig
voor het rondbrengen van de maaltijden.
Al spoedig levert hij meer dan driehon
derd ontbijten en lunches aan kantoorper
soneel.
UW
De zaken gaan goed, maar het betekenen
wel dagen van twee uur 's nachts (alles
moet immers ver) tot elf uur 's avonds, als
alles weer voorbereid is voor de volgende
dag. Bijna twee jaar houden ze dit vol.
Met gevoel voor drama en een sprekende
mimiek illustreert hij hoe ze beiden
gesloopt worden door slaapgebrek.
Zo kan het niet langer.
Maar er moest rijst op tafel komen en
schoolgaande kinderen kosten veel. Hij
zoekt iets anders. In Ubud is een stukje
grond te huur, vlak naast het sportveld,
tegenover een paar scholen. Hier begint
hij een tentje in pisang goreng, es lilin en
nasi bungkus. Alles gericht op de school
kinderen. Wonen doen ze in twee Heine
kamertjes achter hun verkoopstandje.
Lewok staat midden in de nacht op om
het deeg voor de donats(zeer in trek bij
de jeugd) te kneden en te slaan. Ze verko
pen goed. Zijn Hantjes maken ook regel
matig gebruik van zijn badkamertje om,
na het sporten, hun vuile voeten te was
sen. Ze laten een hoop vieze troep achter.
Ook stoort Lewok met het deegslaan de
nachtrust van de buren. Samen besluiten
Lewok en Arie in augustus 1996 van
doelgroep te veranderen.
Keep Bali's environment clean
Ze richten zich op de toeristen en openen
een Hein eethuisje. Arie's warung is gebo
ren. Hij leent 200 duizend rupiah (toen
ongeveer 170 gulden) en koopt tien plas
tic stoeltjes en gebruikte planken waar hij
een paar tafels van timmert. De eerste
bordjes nasi campur worden geserveerd.
Hij levert goede kwaliteit voor een con
currerende prijs. De porties zijn aan de
bescheiden kant, maar maken het samen
stellen van een volledig menu voor een
redelijk bedrag mogelijk, zonder dat er
eten in de vuilnisbak verdwijnt.
Mondreclame doet zijn werk. Naast vers
tussen haar keukenhulpjes Ilo en Ketut.
Wij tellen de nationaliteiten in het boek en
komen tot 52 verschillende. Veel
Hollanders natuurlijk en verder haast alle
Europese landen. Maar ook Amerika,
Japan en Australië zijn vertegenwoordigd.
Van Canada tot Argentinië, van Honolulu
tot Israël, en Nigeria, Taiwan, Iran en
Malta en Rusland - ze staan er allemaal
in. Velen hebben genoten van de soto
ayam, de loempia en van de specialiteit
die vooraf besteld moet worden omdat de
bereiding wel vijftien uur duurt: de Bebek
bumbu Bali. Iets anders zijn de home
made rijstwijn en de arak. Terwijl we pra
ten, komen er vlak na elkaar een Poolse en
een Jamaicaan elk een liter van deze drank
halen. Arie demonstreert dat de flessen
niet lekken door ze eens flink te schudden
en daarna ondersteboven te houden.
Is alcoholgebruik niet tegen zijn geloof?
Hij is immers islamiet van een typische
soort die op Java Kejawen heet. Met het
hoofd scheef, Hjkend naar een punt op
het plafond en aarzelend in zijn woord
keus, zegt Arie: 'Elk heeft zijn eigen ver-
antwoordelijHteid. Wanneer het koud is,
kan een beetje alcohol als medicijn funge
ren. Maar overdaad schaadt.'
Kamar l?ecil
Welke gasten zijn het moeilijkst? Ook hier
weer een diplomatiek antwoord:
'Westerlingen letten altijd op het toilet.
Een schoon toilet staat in hun ogen
garant voor een schone keuken.'
Samen bekijken we zijn kamar kecil en
bespreken de gewenste verbeteringen.
Maar er arriveren vier studenten uit
Tsjechië die snel een biertje willen. Wij
bladeren in het gastenboek en passeren
een schets van Mick Jaffe, cartoonist van
de Sydney Morning Herald een rake kari
katuur van Arie. In de laatste uitgave van
de Lonely Planet (februari 1999,
bladzijde 244) wordt zijn eethuis
genoemd. Voor ons mag hij er een
Michelin-ster bijkrijgen!
en smakelijk staat
bij Arie hygiëne
hoog in het vaan
del. Het ijs dat hij
in zijn fruitsappen
gebruikt is van
gekookt water en
absoluut veilig. In
de vele gespreHcen
die we met hem
hebben, laat hij
zich kennen als een
man met principes
en een idealistische
ltijk op de wereld. Arie's vrouw Lewok
In Indonesië vormt
afval een probleem. Met name het lege
plastic en blik waarin dranken verkocht
worden, ontsieren vaak het straatbeeld.
Het antwoord van Arie is een groot bord
voor zijn warung waarop hij uitnodigt tot
een refill van je lege aqua-fles onder het
motto: Keep Bali's environment clean.
En het is ook nog goedkoop.
Pertang'gung'an moril
Steevast heeft het echtpaar twee meisjes in
dienst die volledig in de kost zijn, en daar
naast een loon verdienen. Lewok leert ze
haar keukengeheimen en Arie traint ze in
het ontvangen van gasten en het serveren
van de bestelling. Hierbij kunnen ze het
op school geleerde Engels goed in de
praktijk brengen. Als ze bij hem weggaan,
kunnen ze zo in een hotel gaan werken.
Arie's warung was hun leerschool. Hij
voelt het als zijn pertanggungan moril
(zedelijke plicht) op deze wijze bij te dra
gen aan de kemajuan (vooruitgang) van
het land.
Vanuit dezelfde visie komt zijn houding
tegenover gasten voort. Graag levert hij
advies over wat er op Bali te zien en te
beleven is. Voorbij trekkende toeristen legt
hij nauwkeurig uit hoe ze het best kunnen
reizen naar hun volgende bestemming.
Zuiver weet hij in te schatten wat de wen
sen zijn, wat ze moeten doen, en vooral
moeten laten, om hun doel te bereiken.
Betel? tuintu Bali
Trots laat hij zijn gastenboek zien, maar
wanneer de bereidwillige gast de balpen
treH om zijn bijdrage te leveren, verbiedt
hij dit met een streng gebaar. Pas na de
derde of vierde keer mag je je opmerHn-
gen over Arie's warung kwijt. Hij stelt
alleen prijs op een gefundeerd oordeel.
Een vluchtige indruk en een snelle krabbel
zeggen hem niets. En liefst in de eigen
landstaal. Arie is verstandig. Immers, in je
eigen taal de bevindingen van een voor
ganger vernemen is de beste geloofsbrief.
45 ste jaargang - nummer 7 - januari 2001
23
