Holl antlse sensatiezucht
Toch had Annie oog voor Indië. Zij wist
bijvoorbeeld dat twee heilige stenen de
kracht bezaten om Hollandse irrigatie
plannen - technisch briljant - te versto
ren. En zij begreep dat de adat boven
een opgelegde wet stond. De recensies
richtten zich niet zo op deze observaties.
In de Haagsche Courant van 23 oktober
1931 prees Johan Koning juist van Het
huis in de hitte de aanwezigheid van 'de
beste vertegenwoordigers in de tropen
van het stoere, Hollandsche ras.'
geroddel haar niet raakte, maar dat was
bluf. Haar werk liet iets anders zien. In
1927, in het jaar dat ze vanwege Annie's
gezondheid teruggingen naar Nederland,
verscheen van haar hand een Indische
roman met de veelzeggende titel Ballingen.
Ook haar latere verhalenbundel Het huis in
de hitte. Driejaar Deli (1933) getuigt van
de eenzaamheid, die ze overal in Indië
vond. Zelfs het prachtigste natuurtafereel
bracht haar het verlangen elders te zijn: 'In
een Indischen tuin blijf je dikwijls ineens
staan, overvallen door een wonderlijken
geur. Als het niet de zwaar ruikende witte
lelies zijn, is de oorsprong dikwijls heel
moeilijk te vinden; het kan van de hoog
verborgen sennahbloem komen, of van de
verscholen bloeiende pitjah piring, die Hei
ne witte rozen gelijken; soms waait van
een kerkhof de zoetheid der tjempaga poe-
tih over, en in den tijd, dat de melatti
bloeit, wandelt men langs alle wegen in
wolleen van verrukkelijke geur. Zooals in
Holland 's zomers door lindelaanen.'
Ach, wat begreep Holland van Indië?
Weinig, en pijnlijk genoeg zijn juist die
'vertegenwoordigers' door Annie
Salomons met subtiele spot opgevoerd.
In het vierde van simpel genummerde
verhalen ontvangt de Hollandse gouver
neur te Belawan een kennis, pas in Indië
en nog vol van sensatiezucht. De gou
verneur legt tussen de regels uit, dat zij
eigenlijk niet in het land thuis horen,
gezien de effecten: 'Ik heb hier mijn
levenswerk gevonden, en daarom zal ik
ook altijd weer naar Indië terugverlan
gen; een stukje van ons hart raakt hier
met de natuur vergroeid... En toch wil
niemand hier blijven; toch trekt het
vaderland ons bovenal... En het ergste is,
dat we die onrust ook weer in onze kin
deren overplanten, die in Holland een
dikwijls onderbewusten drang voelen
naar de landen over de zee; die, als ze
volwassen zijn, bijna allen naar de kolo-
nieen wegtreHten en daar blijven met
een gedeeld hart, met een onverzoen
baar heimwee, naar hier, naar ginds...'
Waard er i ng
Eenmaal terug in Nederland wachtte
een heel ander leven. Annie's man werd
benoemd tot rechter in Utrecht en zij
vervolgde haar litteraire carrière. Eerder
had ze roem vergaard met romans als
Een meisje-studentje (1907), waarin ze
het idee onderzoekt of de universitaire
studie voor vrouwen iets anders betekent
dan voor mannen. Dit boek, dat stof liet
opwaaien tot in Indië toe, was een
roman over de verwording van het eens
zo serieuze studentes-leven tot een fri
vool bestaan. Annie studeerde dan ook
niet af, waarschijnlijk uit desillusie. Ook
Herinneringen van een onafhankelijke
vrouw (1915) ging in op de maatschap
pelijke positie van vrouwen. Het boek
vraagt te koop: foto's en foto
albums uit O.- en W.-I ndië, tot
1950. Ook boeken en prenten.
Tel./fax 070 - 346 18 11
was uiterst succesvol; in 1941 werd de
zestiende druk uitgebracht. Indië zou
evenwel in haar werk blijven; in 1957
verscheen Heilige stenen en andere verha
len.
In de loop der jaren zou ze veel waarde
ring voor haar werk ontvangen. De
koningin kende haar een onderscheiding
toe: Officier in de Orde van Oranje-
Nassau bij bevordering. Zij was erelid
van de Nederlandse afdeling van de
PEN-club (Wereldbond van schrijvers)
en sinds 1975 erelid van de
Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde. In 1978 ontving zij de vijf
jaarlijkse Jacobsonprijs van het
Tollensfonds. In die waardering koester
de zij zich tot op hoge leeftijd.
Vergane wereld
Annie Salomons overleed op 16 januari
1980, op de hoge leeftijd van 94 jaar. Ze
was niet bang voor de dood. Terwijl ze
op deze laatste vriend wachtte, keek ze
terug. De drie Indische jaren waren wel
licht symbolisch voor haar leven, dat
bijna voortdurend gevuld was met een
lichte, elegante vorm van melancholie:
'Ik ben dankbaar, dat ik ons oude Indië
nog heb gekend, die vergane wereld, die
nooit meer terug zal komen. Nu denk ik
eraan met vertedering, doch terwijl ik er
was, vond ik het leven er moeilijk.'
Volgende keer in liet Dames
compartiment:
Soewarsih Djojopoespito. Terwijl veel
schrijfsters in hun romans de inlandse
vrouw in verschillende gedaanten ten tonele
voerden, ontwikkelde deze Indonesische
vrouw zelf een stem. Wat vond Soewarsih
van de idealisering van alles wat Europees
was? Waarom keken Indische meisjes op
haar neer? En welke rol vervulde Eddy du
Perron in haar leven?
Annie Salotnons en haar echtgenoot
Han van Wageningen op de galerij van
Paleisweg 2 te Medan.
45 ste jaargang - nummer 8 - februari 2001
35
