Weltevred en
Vanaf de oude haven bij Pasar Ikan
beginnen we via de Amsterdamse
Poort in de Benedenstad midden in het
zeventiende-eeuwse VOC-kwartier,
langs Kali Besar naar de Chinese wijk
Glodok. Verder zuidwaarts langs
Molenvliet, geflankeerd door ruime
oud-Indische huizen, tot aan het oude
Hotel des Indes. Hier begint de
Bovenstad: de door Daendels geïnspi
reerde nieuwe woon-, recreatie- en
bestuurswijk Weltevreden. Het voorna
me stadsdeel waaraan Batavia zijn
lovende benaming 'Koningin van het
Oosten' te danken heeft: Rijswijk,
Noordwijk, Koningsplein,
Waterlooplein. Opvallende kenmerken
hier zijn de statige openbare gebouwen
in neo-classicistische stijl met hun wit
gekalkte zuilenrijen, zoals bijvoorbeeld
de Harmonie, de Concordia, de
schouwburg, het Museum van het
Bataviaasch Genootschap en het paleis
van de gouverneur-generaal.
Van hieruit gaat het verder naar de
omliggende woonwijken als Kebon
Sirih, Tanah Abang en het verre
Meester Cornelis, die toen nog een lan
delijk aanzien hadden. Als laatste krijgt
de haven Tandjong Priok in aanleg,
nog even aandacht.
men. Dit vormt geen enkel bezwaar
omdat elk boek een eigen karakter heeft
en geheel op zichzelf staat.
Tijdmachine
Scott Merillees woont in Melbourne,
Australië, waar hij economie en handels
wetenschappen studeerde. Als resultaat
van zes jaar grondig speurwerk en analy
tisch onderzoek met name in
Als leidraad bij de samenstelling van
het beeldmateriaal heeft Scott de topo
grafische methode als uitgangspunt
genomen. Dat houdt in: een nauwkeu
rige plaatsbeschrijving van een gebied,
dat bepaald wordt door zowel de
natuurlijke omgeving, als door de daar
in aangebrachte menselijke ruimtelijke
ordening van stedenbouwkundige aard:
stadsplanning in de ruimste zin van het
woord.
De volgorde van de foto's is zodanig
gekozen dat we, om het simpel te stel
len, aan de hand daarvan een boeiende
imaginaire stadswandeling in de tijd
maken: de 'tijdmachine' zoals Scott het
zelf noemt.
Nederlandse archieven, heeft hij een
wetenschappelijk onderbouwd, fraai en
lijvig fotoboek afgeleverd over het
Batavia van de tweede helft van de
negentiende eeuw. Een prestatie, die in
één klap een lang gevoelde lacune opvult.
Standaardwerk
En passant geeft deze weloverwogen
indeling een indringend beeld van de
historisch gegroeide structuur van
deze wereldstad, samengesteld uit har
monisch in elkaar overvloeiende, dui
delijk gemarkeerde overgangsfasen.
Om het beeld naar onze tijd toe com
pleet te maken, heeft Scott zelf alle
relevante plekken in het huidige
Jakarta opgezocht, plaatsbepalingen
geverifieerd en waar nodig correcties
45 ste jaargang - nummer 8 - februari 2001
aangebracht en veel onbekende gege
vens toegevoegd. Ter oriëntatie van
onze generatie worden ook de nieuwe
straatnamen genoemd alsmede de situ
atie van nieuwe gebouwen, die in de
plaats van oude zijn gekomen.
In drie aanhangsels op het eind, gaat
Scott in op enkele fotografen van die
tijd, waaronder uiteraard Woodbury
Page en op hun ateliers en geavanceer
de productiemethoden. Dit alles in het
kader van de opkomende fotografie,
die toen als nieuw communicatiemid
del met zijn vele toepassingsmogelijk
heden al gauw een enorme vlucht
heeft genomen ten dienste van com
mercie, wetenschap en bestuur in
Indië. Een selectieve bibliografie
besluit het boek.
Het is een indrukwekkend cultuurhis
torisch standaardwerk geworden, enig
is zijn soort, dat zeker in een behoefte
voorziet. Persoonlijk heb ik één
opmerking. De oorspronkelijke glans
foto's zijn op iets kleiner formaat
(gemiddeld 17,5 x 22 cm) volgens een
kleurenprocédé in een doffe bruintint
afgedrukt. Misschien om ze (onnodig)
een sfeer van tempo doeloe mee te
geven?
Cultuurshock
Tot slot, wie wil weten hoe Batavia
inmiddels tot onherkenbaar toe is ver
anderd, kijkt er de beide volgende boe
ken op na. Een grotere cultuurshock
en schrijnender tegenstelling zijn wel
haast niet denkbaar. R.P.G.A. Voskuil:
Batavia, beeld van een stad 1921-1963
(Asia Maior, 1993, niet meer verkrijg
baar). M.E. de Vletter, R.P.G.A
Voskuil. J.R. van Diessen (e.a.):
Batavia/Djakarta/'Jakarta, beeld van
een metamorfose (Asia Maior, 1997,
nog wel verkrijgbaar).
Batavia, Koningin van het Oosten is
niet meer verkrijgbaar en Woodbury
Page Photographers Java (verschenen
bij het KITLV) nog wel.
Correspondentieadres auteur:
Scott Merillees
Robinson Road Post Office
P.O.Box 1284
Singapore 902534
Batavia in nineteenth century
photographs
door Scott Merillees
Curzon Press (gebonden)
ISBN 0 7007 1436 7
prijs ca. 187,20
41
