(1916-1922)
Jonan Paul ^raar van Limburg Stirum
Gouverneurs-generaal van Nederlands-Indië
Tekst: Leo van Putten
Johan Paul van Limburg Stirum
werd op 2 feb ruari 1873 gebo
ren als zoon van Hendrik Otto
graaf van Limburg Stirum en
Lrederika IIenriëtte Nobel. Zijn
vader was luitenant der infanterie
in bet Nederlandse leger. De
jonge graaf doorliep zijn middel
bare school aan het gymnasium
in jCutphen en vervolgde zijn
opleiding met een studie rechten
aan de Leidse universiteit.
Na zijn rechtenstudie vond Van Limburg
Stirum in 1895 een betrekking in diplo
matieke dienst. Hij vervulde zijn eerste
opdrachten in Den Haag en
Constantinopel. Vervolgens werd hij in
1913 als gezant afgevaardigd naar
Peking, een moeilijk gezantschap in het
roerige post-revolutionaire China. Na
Peking werd hij als gezant in Stockholm
geplaatst waar hij deelnam aan voor
Nederland belangrijke besprekingen over
de neutraliteitspolitiek die ons land voer
de. Van Limburg Stirum maakte op deze
manier intensief kennis met de interna
tionale verhoudingen.
De Volksraad
Het getuigde van verstandig beleid van
minister van koloniën Pleyte om een
nieuwe landvoogd te zoeken met kennis
van de internationale verhoudingen. Er
was immers onrust en dreiging op veler
lei gebied. Pleyte stelde bij de benoeming
van Van Limburg Stirum: 'Wij verlangen
iemand naar Indië te zenden in de kracht
van zijn leven, van werkkracht, van durf,
van initiatief, die de Nederlandse verhou
ding tot China, Japan en Turkije kent,
doorziet waarop de politiek van die lan
den is gericht Die zal laten voelen
dat wij een open deur hebben, maar baas
willen blijven in eigen huis.'
Die man zag hij in Van Limburg Stirum.
Het was verder een gegeven dat de nieu
we landvoogd van Ethische signatuur
moest zijn en moest aansluiten in de lijn
Van Heutsz - Idenburg.
De regeerperiode van Van Limburg
Stirum dankt zijn bekendheid onder
andere aan de installatie van de
Volksraad in 1918 en aan de voortgang
van staatkundige vernieuwingen, ver
nieuwingen die onder de landvoogdij van
Van Heutsz in de vroege twintigste eeuw
van start waren gegaan. Bij zijn installatie
van de Volksraad stelde Van Limburg
Stirum dat 'het einddoel van het
Nederlandse beleid zelfbestuur was
onder een verantwoordelijke regering in
samenwerking met de volksraad'.
De installatie maakte weinig publieke
aanhankelijkheid los. De route die de
landvoogd aflegde naar de eerste zitting
bleef vrijwel leeg; volgens de Indische
pers waaide er slechts één vlag.
Verschillende Europeanen spraken met
een zeker cynisme van 'parlementje spe
len'. Toch was de zitting van de
Volksraad een belangrijke gebeurtenis in
de politieke ontwikkeling. Er was nu een
zichtbaar gespreksforum dat ervoor
zorgde dat, naast het zich organiserende
aandeel van Indonesische groeperingen,
ook Europeanen tot vorming van politie
ke partijen overgingen.
N
rkla
De Eerste Wereldoorlog zorgde intussen
in het verre Europa voor aardverschui
vingen met ongekend grote gevolgen. De
Russische revolutie (1917), de afreke
ning met het Duitse keizerrijk samen met
het einde van de Habsburgse dubbelmo
narchie zorgden voor een herindeling
van Europa. Er ontstonden reeksen van
nieuwe staten die allemaal recht op zelf
beschikking eisten.
In deze tijd van turbulentie achtte Pieter
Jelles Troelstra, de socialistische voorman
in Nederland, de tijd rijp om de socialis
ten aan de macht te krijgen. Het leidde
tot wilde speculaties die ook doordron
gen tot een steeds bezorgder Van
Limburg Stirum. De Indonesische natio
nalisten werden onrustiger en lieten de
roep om zelfbestuur nadrukkelijker klin
ken. Van Limburg Stirum koos voor een
stevige pas voorwaarts en bracht zijn
'November verklaring' uit. Een verkla
ring waarin hij een aanzienlijke uitbrei
ding van bevoegdheden voor de
Volksraad aankondigde. De verklaring
wekte grote verwachtingen bij de meer
derheid van de Volksraad die dan ook
positief reageerde. Het leidde binnen de
Europese gemeenschap echter tot grote
commotie en heftige protesten. Vanuit
Nederland liet Idenburg de landvoogd
weten: 'Het is geloof ik de verkeerde
politiek om thans sterk aan te dringen op
uitbreiding van volksraad bevoegdhe
den'.
Het zorgde binnen de Indonesische gele
deren voor teleurstelling. Een in aanvang
kleine groep volgde het voorbeeld van
Ghandi in India en ging over tot non
coöperatie en weigerde mee te werken
aan de verkiezingen voor de raad. De
goed bedoelde november manoeuvre van
Van Limburg Stirum werkte uiteindelijk
stagnatie in de hand.
I litler
De daadkracht van Van Limburg Stirum
liep in het laatste jaar van zijn ambt sterk
terug. Belangrijkste reden daarvoor was
zijn moeizame verhouding met de nieu
we minister van koloniën, De Graaff. Na
beëindiging van zijn ambtstermijn keerde
Van Limburg Stirum terug naar
Nederland en hervatte zijn oude métier
als diplomaat. Hij was lange tijd gezant
in Berlijn waar hij de machtsovername
van Hiüer van nabij meemaakte. Zijn
afkeer van het nazisme stak hij niet onder
stoelen of banken. Zo weigerde hij om de
partijdagen van de Nazi's in Neurenberg
bij te wonen.
Na Berlijn volgde nog een plaatsing in
Londen als slot van zijn diplomatieke
loopbaan. Vanuit Londen keerde hij
terug naar Nederland om zijn laatste
levensjaren door te brengen op het oude
familielandgoed IJsselvliedt. Hij overleed
op 17 januari 1948 in Den Haag, de stad
waar zijn carrière zo nauw aan verbon
den was geweest.
moessOn
ovemner verklaring
42
