Tjarda van Starkennor £'li Stack
(1936-1945)
o uwer
Gouverneurs-Generaal van Nederlan ds-Indië
Lilian Ducelle zegt altijd dat het leven in
Indië bepaald werd door de vier G's: die
van gouverneur-generaal en goena-goena.
Volgens ons waren er nog twee belangrijke
G's: die van gado-gado, maar daar gaat
het nu niet over. Dit is helaas de laatste
aflevering in Leo van Putten 's serie over
de Gouverneurs-generaal van Nederlands-
Indië. Leo vertelde ons echter dat zijn arti
kelen bij uitgeverij Optima in boekvorm
zullen verschijnen. Hij zal dan alle
gouverneurs-generaal bespreken, dus niet
alleen die, die in Moesson gestaan hebben.
En aangezien er nogal wat GG's geiceest
zijn, zullen er twee delen uitgegeven wor
den. Deel 1 verschijnt ivaarschijnlijk in
december 2001 met alle GG's uit de
VOC-periode. Deel 2 staat gepland voor
2003. Moesson houdt u op de hoogte.
Voor meer informatie:
de heer drs. L.P. van Putten,
Vaartsestraat 33, 3511 TA Utrecht,
e-mail: Lp. van.putten(a),wanadoo. nl
6'rollingen
Tjarda van Starkenborgh Stachouwer
werd op 7 maart 1888 in Groningen
geboren als zoon van jhr. Edzard Tjarda
van Starkenborgh en jkvr. Christine
Jacobus Quintus. Tjarda volgde zijn mid-
delbare-schoolopleiding aan het gymnasi
um in Groningen. Daarna schreef hij zich
in voor een studie rechten aan de universi
teit van dezelfde stad. Na afronding van
de studie trad hij in dienst bij een advoca
tenkantoor. Korte tijd later richtte hij zijn
ambitie al op een ander spoor.
Tjarda kreeg vanuit zijn ouderlijk huis een
goed ontwikkeld diplomatiek gevoel mee.
Zijn vader kon dienen als referentiekader
in zijn functie als commissaris van de
koningin in Groningen. Tjarda wordt
gerekend tot de conservatieve liberalen van
zijn tijd. Hij verbleef als diplomaat in
onder meer Washington, Parijs, Berlijn en
Brussel. In 1925 keerde hij naar
Nederland terug om zijn vader op te vol
gen als commissaris van de koningin in
Groningen.
klist en orde
Tjarda ontpopte zich als een conservatief
en tamelijk autocratisch ingestelde politi
cus. Hij paarde zelfvertrouwen en daad
kracht aan een technocratische instelling.
1 lij voldeed met deze kwalificaties volko-
door Leo van Putten
men aan de wensen van het derde kabinet
Colijn. Deze zochten een opvolger voor de
conservatieve landvoogd De Jonge.
Handhaving van het gezag en continu
ering van het bestaande beleid waren uit
gangspunt van de Nederlandse regering.
Je leunt stellen dat zowel De Jonge als
Tjarda van Starkenborgh hierop waren
geselecteerd. Op 16 september 1936 aan
vaardde hij de benoeming tot gouverneur-
generaal van Nederlands-Indië.
Toen Tjarda, die geen Indië ervaring had,
arriveerde heerste er de zo gewenste rust
en orde. Het was rustig, misschien wel
ijzig stil in de archipel. Deze rust was
vooral een gevolg van het straffe repressie-
beleid van zijn voorganger. De leiders van
de nationalistische beweging waren gear
resteerd en vastgezet - maatregelen die
door Den Haag volledig waren goedge
keurd.
Nationalisme
De situatie in Zuidoost-Azië was intussen
verre van rustig. Japan, traditioneel bekend
als een in zichzelf gekeerde natie, vormde
zich in snel tempo om tot een medespeler
van formaat in de regio. De Nederlandse
vestiging in Deshima had eeuwenlang
gefunctioneerd als doorgeefluik voor wes
terse technologie en westerse ideeën. Na
de definitieve openbreking van Japan door
de Amerikanen ging de ontwikkeling ver
sneld door. In Brits-Indië en op de
Filippijnen stond de geschiedenis ook niet
stil.
Waar gouverneur-generaal Van Limburg
Stirum in 1916 nog was aangesteld van
wege zijn internationale ervaring en kennis
van zaken, leek het Nederlandse bewind
zich nu meer naar binnen te keren. De
houding van Tjarda van Starkenborch ten
aanzien van de Indonesische nationalisten
werd beheerst door zijn waarneming dat
deze beweging niet was doorgedrongen tot
brede lagen van de bevolking. Via een
politiek van geleidelijke emancipatie en het
doorvoeren van staatkundige hervormin
gen zou het koloniaal bestel op de goede
weg zitten. Toch waren er verscheidene
waarnemers die waarschuwden dat een
conflict nissen het koloniaal bestuur en de
meer radicale nationalisten zou kunnen lei
den tot de opkomst van een massale aan
hang voor de nationalisten.
Na de Duitse inval in Nederland wees
Tjarda van Starkenborch het doorvoeren
van staatkundige hervormingen af, zolang
het Nederlandse volle als gevolg van de
Duitse bezetting geen uitspraken kon
doen. De nationalisten raakten verder
gefrustreerd.
Een ilramatiscli slot
In de nacht van 7 op 8 december 1941
vond de Japanse verrassingsaanval op
Pearl Harbor plaats. Tijdens deze aanval
werd de voor Nederlands-Indië zo belang
rijke Pacific-vloot uitgeschakeld. Na deze
verrassingsaanval verklaarde Tjarda van
Starkenborch in een radiorede de oorlog
aan Japan, nog voor de Nederlandse rege
ring in Londen dit had kunnen doen. De
strijd was ongelijk en na aanvankelijk enke
le successen van onder meer de onderzee
dienst ging het snel bergafwaarts. Ter
Poorten moest als de Nederlands-Indische
bevelhebber een onvoorwaardelijke capitu
latie accepteren.
Tjarda kreeg te maken met een drama
tisch slot van zijn landvoogdij. Hij koos
ervoor om met zijn gezin het lot van de
Indische gemeenschap te delen en ging in
gevangenschap. Een houding die hem
zowel in Indië als in Nederland veel
respect opleverde. Na de oorlogsjaren
kwam er een einde aan zijn landvoogdij.
Een verschil van inzicht met Logemann,
de nieuwe minister van Overzeese
Gebiedsdelen, was hier de oorzaak van.
Hij verschilde van inzicht over de beteke
nis en het gewicht dat aan de Indonesische
nationalisten moest worden gehecht bij de
te voeren politiek.
Tjarda van Starkenborgh Stachouwer
keerde terug naar Nederland en verrichtte
nog diverse diplomatieke functies, onder
andere in Londen en Parijs. Hij overleed
op 16 augustus 1978. Tjarda van
Starkenborch staat symbool voor het einde
van een tijdperk in de koloniale geschiede
nis. Hij was de laatste drager van de titel
gouverneur-generaal. Een titel die met
Pieter Both in 1610 was aangevangen.
moessQn
2(1
