Een m i n utieuze reconstructie
Meelliuij sen's Revolutie in Soerabaja
Ondanks de enorme hoeveel
heid literatuur die in Nedei •land
over de Indonesische revolutie is
verschenen, is de hennis hier te
lande hij het grote publiek over
de gebeurtenissen in de jaren
'45 - '4Q noga! eenzijdig.
Immersde meeste boehen zijn
gebaseerd op Nederlandse bron
nen en zijn derhalve geschreven
vanuit Nederlands perspectief.
Het zijn hoofdzakelijk Engelstalige historici
geweest die ook de moeite hebben geno
men om de gebeurtenissen vanuit
Indonesische optiek te bezien, maar van
deze publicaties heeft de geïnteresseerde
leek nauwelijks kennis kunnen nemen.
Indonesische hromien
De in Indië opgegroeide Willy
Meelhuijsen heeft deze omissie willen
ondervangen door een lijvig boek te
schrijven over die cruciale eerste fase in
de Indonesische vrijheidsstrijd; de ber-
siaptijd in Soerabaja. Terecht stelt de
auteur - die als jongen in die periode daar
verbleef - dat de explosieve gebeurtenis
sen in de marinestad in de laatste maan
den van 1945 van beslissende betekenis
waren voor het verdere verloop van de
Indonesische vrijheidsstrijd. De verwikke
lingen daar vonden uiteindelijk navolging
op geheel Java en sorteerde een soort van
domino-effect.
Het bijzondere van Meelhuijsen's met tal
van illustraties verluchtigde boek is dat hij
zich, behalve op zijn eigen destijds
gemaakte aantekeningen, sterk laat leiden
door Indonesische bronnen. Zijn litera
tuurlijst kent een grote hoeveelheid boe
ken in het Indonesisch die naar mijn
weten niet eerder aangehaald zijn in een
Nederlandstalig werk. Hij citeert hier
veelvuldig uit. Veel van wat hij vermeldt,
is dan ook nieuw en dat alleen al maakt
het boek het raadplegen waard.
Meelhuijsen heeft monnikenwerk ver
richt. Alle belangrijke onderwerpen
komen bij hem uitvoerig aan bod; het
vlagincident bij het Oranjehotel, het ver-
door Hans Meijer
overen van de Japanse wapenarsenalen
en de overname van de macht op de
Japanners, de internering van de
Nederlanders, de dood van de Britse
bevelhebber Mallaby, et cetera. Op een
inzichtelijke wijze weet Meelhuijsen al
deze gebeurtenissen aan elkaar te koppe
len en in een groter kader te plaatsen.
G ede tail] eerd
Echter ook bij hem blijft het in het mid
den waarom nu juist in Soerabaja het tot
zo'n explosieve volksopstand kon komen.
Meelhuijsen zoekt de verklaring vooral in
het geringe Japanse animo om zich te
weer te stellen tegen de Indonesiërs.
Aldus kregen de nationalisten de beschik
king over grote hoeveelheden wapens en
kon de revolutie zich volgens het bekende
rampzalige scenario ontrollen.
Naar mijn smaak had de auteur wel wat
meer nadruk mogen leggen op de invloed
die van de Japanse bezetting uitging op de
psyche van de Indonesische bevolking.
De uitbuiting en volledige fysieke en
emotionele aftakeling vormen mijns
inziens de hoofdingrediënten voor de
explosieve sfeer. De geringe Japanse
tegenstand versterkte deze haatgevoelens
alsmede de paranoia jegens de geallieer
den en Nederlanders en deed ze uiteinde
lijk escaleren in een ongebreidelde terreur.
De kracht van de studie van Meelhuijsen
schuilt evenwel niet zo zeer in de analyse
als wel in de gedetailleerde weergave van
de gebeurtenissen. Door zijn minutieuze
werkwijze weet Meelhuijsen tal van
bestaande mythes overtuigend te ont
krachten. Zo relativeert hij de rol van de
demagogische nationalist Sutomo als zou
hij een van de aanstichters zijn geweest
tot de gewelddadigheden in Soerabaja en
rehabiliteert hij ook de Nederlandse
gezaghebber ter plaatse, kapitein Huyser.
Deze is door zijn ongelukkige optreden
min of meer verantwoordelijk gesteld
voor het uit de hand lopen van de zaken
in de stad, maar Meelhuijsen weet aanne
melijk te maken dat Huyser geen blaam
treft. Toen hij het bewind overnam, had
den de nationalisten de macht al in han
den.
Proporties
Terwijl het detail Meelhuijsen's sterke
kant is, is zijn drang naar volledigheid
echter tegelijkertijd zijn valkuil geworden.
Hoewel de auteur laat weten zijn boek al
sterk te hebben ingekort, had hij nog wel
veel meer mogen schrappen. Nog te vaak
heeft Meelhuijsen geen maat weten te
houden en verliest hij regelmatig elke pro
portie uit het oog van wat wel en niet rele
vant is voor zijn verhaal. Hier wreekt het
zich dat hij zich zo sterk op zijn
Indonesische bronnen heeft georiënteerd.
Immers, de Indonesiërs hebben eveneens
de neiging tot opsommend gedrag - voor
al waar het namen noemen betreft - en de
auteur heeft deze gewoonte helaas overge
nomen. Het is dan ook jammer dat er
geen strengere redacteur op het werk is
gezet om het op te schonen. Het boek zou
alleen maar aan leesbaarheid gewonnen
hebben.
Het sterke gebruik van Indonesische
bronnen wreekt zich nog op een andere
manier. Meelhuijsen toont zich te weinig
kritisch tegenover het waarheidsgehalte
van het door Indonesiërs te berde
gebrachte. Van de Indonesische publica
ties is bekend dat deze bij gebrek aan
archiefmateriaal vooral gebaseerd zijn op
herinneringen, waardoor bijkleuren van
hetgeen zich werkelijk heeft afgespeeld
nogal regelmatig optreedt. De
Indonesische memoires en andersoortige
historische werken zijn bovendien sterk
doordrenkt van nationalisme, waarbij niet
geschuwd wordt het verleden geweld aan
te doen en de eigen heldenrol sterk uit te
vergroten ter meerdere glorie van
Indonesië en zichzelf. De verpersoonlij
king daarvan is de door Meelhuijsen veel
vuldig aangehaalde Ruslan Adbulgani die
er bepaald niet vies van is zijn eigen aan
deel in de revolutie aan te dikken. Wat
meer terughoudendheid en kritische zin
had hier geen kwaad gekund.
Dit alles laat echter onverlet dat
Meelhuijsen een verdienstelijk boek heeft
geschreven dat het zeker verdient om
gelezen te worden, zij het wel met een kri
tische blik.
Revolutie in Soerabaja
17 augustus - 1 december 1945
door Willy Meelhuijsen
Walburg pers: 304 pagina's (paperback)
ISBN 90 5730 133 4
prijs 59,50
moessOn
42
