I
Kalimantan schuift per jaar I cm
naar het oosten
Nieuw-Guinea schuift per jaar 1 cm
naar het westen
Platentelïtoniek
Het is niet vreemd dat Verstappen ruim
vijftig jaar nodig heeft gehad voor zijn
levenswerk. Zijn drukke carrière zat hem
in de weg, want behalve hoogle
raar aan het ITC is Verstappen
jarenlang president van de
Internationale Geografische Unie
(IGU) geweest en voorzitter van
een internationale commissie voor
natuurrampenbestrijding.
Bovendien veranderden de weten
schappelijke inzichten en technie
ken telkens. 'Vergeet niet dat de
theorie van platentektoniek pas
eind jaren zestig echt doorbrak.
Indonesië bestaat uit duizenden
eilanden. Om iets van de morfo
logie te kunnen begrijpen, moet je
de onderzeese platen gebruiken.
Dankzij uitgebreid veldwerk maar
ook met behulp van lucht- en
radaropnames (SLAR) uit vlieg
tuigen en later met opnames van
diverse satellieten zoals Landsat,
SPOT en SAR zijn de gegevens
voor deze kaart verzameld.'
oostpunt van de Aziatische Plaat, het
zuidelijke deel van de Molukken, zet uit
en roteert onder druk van de twee ande
re platen. Het eiland Seram is hierdoor
ligt op een breuk. Dat kun je op mijn
kaart zien. Een bedrijf stelde een offerte
op om een deel van de haven aan te leg
gen. Tijdens het graven stuitten ze
geheel onverwacht op een koraalrif. Dat
graaf je niet zo gemakkelijk weg als zand
Sterrengebergte, 1959. Vertrek vanuit
het op 4000 meter hoogte gelegen bivak
voor de beklimming van de top van de
Julianatop.
Driesprong*
Het beeld is nu helder. Indonesië bestaat
uit drie tektonische platen. De
Aziatische Plaat, die voornamelijk conti
nentaal is (Java, Sumatra en Kalimantan
liggen op deze plaat) beweegt met onge
veer 1 centimeter per jaar naar het oos
ten. De Indische Oceaan-Australische
Plaat is voornamelijk oceanisch en
beweegt 7 centimeter per jaar naar het
noorden. Verstappen: 'Deze plaat schuift
onder de Aziatische plaat, wat de verkla
ring is voor de vulkanische activiteit op
Java. De derde plaat is de oceanische
Pacifische Plaat in het oosten van
Indonesië, die met 10 centimeter per
jaar naar het westen beweegt. Aan de
zuidkust van Irian Jaya bevindt zich een
punt waar de drie platen bij elkaar
komen. Ik ben jarenlang zeer gefasci
neerd geweest door deze driesprong.
Inmiddels weten we wat er gebeurt. De
in de loop der tijden negentig graden
gedraaid.'
Wat kunnen de Indonesiërs met het
boek? 'Ha, allereerst historische vragen
oplossen. Ik zat een keer naast een
archeoloog in het vliegtuig. Die had op
Java een merkwaardige steen met
Sanskriet-inscriptie gevonden, waarop
stond dat op de plaats van de gedenk
steen vijftienhonderd jaar geleden in de
Hindoe-Javaanse periode een rivier was
omgelegd, omdat de toenmalige vorst in
zijn paleis te veel wateroverlast had. Ik
ben satellietopnames gaan bekijken en
kon toen zowel de oorspronkelijke als de
nieuwe rivierloop terugvinden. De
gedenksteen stond precies bij de split
sing.'
'Maar ook voor hedendaagse toepassin
gen is de kaart van belang. Het gebied
rond de haven Tanjung Priok in Jakarta
of klei. Met mijn kaart hadden ze
gewaarschuwd kunnen zijn.'
Een andere versie van dit artikel verscheen
eerder in het tijdschrift De Ingenieur. Met
dank aan Marcel Crok, Maarten Woerlee
en Koert Sijmons voor hun hulp.
Outline of the Geomorphology
of Indonesia is vooral geschre
ven voor aardwetenschappers.
Voor Indonesië-kenners en
—liefhebbers kan de kaart een
kleurrijke aanwinst voor de
slaapkamer zijn. Het rijk geïllu
streerde boek kost 40,00
exclusief verzendkosten en is te
bestellen bij het ITC, t.a.v.
J. Bunk, Postbus 6, 7500 AA
hnschede of per email:
bun k@itc. nl.
45 ste jaargang - nummer 10 - april 2001
29
