Soewarsili
Djojopoespito
(1912-1977)
Schrijfsters uit het Damescompartiment:
door Vilan van de Loo
Weten Jat je anJers bentals jong meisje al. I)at
is eenzaam, moest Soewarsih ervaren. Toen ze
met haar zusje Soerini als een van Je weinige
InJonesische meisjes Je Kartini-school in
Buitenzorg bezocht, bei Jen gehleeJ in hain en hebaja, hehen veel
klasgenootjes op hen neer.
'/,e trokken hun lippen op en fluister Jen afkeuren J: Net een
baboe. liet was waar. In hun omgeving Jroegen Je baboes zulke
kleren! Maar toch vonJen Je zusjes aansluiting Jankzij Soerini Jie
'zelfs nog beter IlollanJs kenJe Jan Je InJo-europese kinJeren.'
Wie Soewarsih Djojopoespito zegt, denkt
meteen aan haar roman Buiten het gareel
1940)Dat is terecht en toch oneerlijk.
Soewarsili dankt haar bekendheid vooral
aan deze autobiografische roman, maar
intussen heeft zij zo veel meer geschreven
over haar leven als Indonesische vrouw in
het vooroorlogse Nederlands-Indië. Haar
blik reikte ver, haar stem klonk duidelijk in
de tijdschriften door en haar standpunten
waren meeslepend. Zij vervulde de wens
van haar vader die zei: 'Laten mijn kinde
ren vliegen, waarheen dan ook, als ze maar
kennis kunnen opdoen.' Met deze profeti
sche uitspraak werd Soewarsih's leven
gezegend.
Zij werd geboren op 20 april 1912, in
Tjibatok dat nabij Buitenzorg ligt. In de
desa beleefde zij een prettige kindertijd.
Haar Chinese grootouders waren rijk, haar
vader Raden Bagoes Noersaid
Djojosapoetro was afkomstig uit een vor
stenhuis en haar moeder Hatidjah kwam
uit een Chinese familie van welvarende
handelaars. Omdat haar vader in opleiding
geloofde, mocht ze met haar zusje naar
school. Pas kort bestonden er Kartini-
scholen en dat er Indonesische meisjes
deelnamen aan het onderwijs, was onge
woon.
Kritiek en opbouw
In de schoolbanken kwam het inzicht.
Nadat de Max Havelaar was voorgelezen,
begreep Soewarsih: 'Opeens had mijn
leven zin gekregen, en besefte ik wat mijn
toekomstdromen moesten zijn. Voor
ons, jonge Indonesiërs, is geen jeugd weg
gelegd. Want zodra wij de schoolbanken
verlaten hebben, wacht ons allen een
zware taak: leiders te worden van het volk'.
Zware, ernstige gedachten waren dat voor
een schoolmeisje, maar ze lieten haar niet
los. Ook haar echtgenoot Soegondo
Djojopoespito dacht er zo over. Maar
intussen was het begrip 'Indonesië' nog
maar een idee, en bestond Indië als werke
lijkheid van alledag. Dus wat nu?
Alles wat Hollands was, leek ideaal te zijn.
Niet voor Soewarsih. In Kritiek en opbouw
hekelde ze het Europese ideaal, omdat ze
zag wat een slechte invloed het op
Indonesische vrouwen had. In 1938
schreef ze smalend: 'Daar zijn de hysteri-
Rob Nieuwenhuys portret
teerde in zijn mooie fotoboek
Met vreemde ogen de vijf
tienjarige Partini. Zij was de
dochter van Raden Mas
Soerio Soeparto en de doch
ter van een lurah of dorps
hoofd'. In deze prachtige
Javaanse kledij dwingt deze
jonge vrouw respect af (foto:
KITLV, Leiden).
sche baboe's, de zelfgenoegza
me tevreden huisvrouwen, de
modieuze "flappers", die dwe
pen met Garbo en Dietrich.
Maar hoe verscheiden ook in
aard en diepte harer zieletoe-
stand, deze vrouwen hebben
met elkaar gemeen, dat ze ver
zot zijn op feesten, mooie kle
ren, lekker eten en elkaar
trachten te overtroeven in het
kennen van Europese manie
ren en beschaving. Het hante
ren van vork en lepel, het
"society-gelispel" aan een welvoorziene
dis, en verder het kennen van Europese
etiquette, gebruiken, "songs" en dans slor
pen al haar levensdagen op. In Europees
gezelschap stil en stijf, gedragen ze zich als
een "beeldje", met de weerkerende vrees
in haar hart: een fout te maken!'
Buiten liet gareel
Erkennen van de eigen, Indonesische cul
tuur, daar ging het Soewarsih om.
Kleding, taal, gedrag, het mocht allemaal
niet weggegooid worden voor de Europese
cultuur. Twee jaar later, in 1940, ver
scheen haar grote roman Buiten het gareel.
De romancier en essayist Eddy de Perron
zocht er een uitgever voor en schreef een
inleiding ter aanbeveling. Hij roemde de
'menselijke zuiverheid', de 'autentieke
toon' en de 'onnadrukkelike, typies-vrou-
welike humor in haar opmerkingsgave' - in
zijn eigen spelling. Het boek beschreef de
levenservaringen van de jonge onderwijze
res Soelatri. Zij leefde weliswaar 'buiten
het gareel' van de Europese maatschappij,
maar had veel moeite om zich te handha-
Damescompartiment Online
Meer lezen over Soewarsih
Djojopoespito en andere schrijfsters
over Indië? Bezoek dan het
Damescompartiment Online op
http://www.damescompartiment.nl/
Wilt u Vilan schrijven, dan kan dat
ook: postbus 11082, 2301 EB
Leiden.
moessQn
36
