-- 4
vwmmiM
!Schutt€rassurantiën bv
a
podium voor het uitvechten van een derge
lijke persoonlijk getinte controverse.
Terwijl Wilhelmina een ongemakkelijk per
soon was wier karaktereigenschappen tot
de Duitse inval bepaald niet altijd in haar
voordeel spraken, bleken diezelfde 'lastige'
kenmerken in de oorlogsjaren goud waard.
Door haar wilskracht en inspirerende
onverzettelijkheid she vised to the occasion en
vormde de drijvende kracht achter het
Nederlandse verzet. De jaren '40-'45
waren in feite haar finest hours.
Verzet
Eindelijk ontsnapt aan haar gouden kooi en
in de gelegenheid om zonder al te veel staats
rechtelijke belemmeringen de koers uit te
zetten, gaf zij in die periode als geen ander
vorm aan het Nederlandse regeringsbeleid.
Fasseur beschrijft zeer onderhoudend hoe
gecompliceerd Wilhelmina's verhouding was
tot al die Nederlanders die in de oorlog naar
Engeland waren uitgeweken. Haai- houding
werd sterk bepaald door hun houding jegens
de vijand. Slapjanussen als premier De Geer
konden op geen genade rekenen en werden
zonder pardon afgevoerd.
Daarentegen had zij grote bewondering voor
de Engelandvaarders die met grote regelmaat
op theevisite kwamen en in wie zij de
Nederlandse verzetsgeest verpersoonlijkt zag.
Juist voor mannetjesputters als Gerbrandy
had zij ontzag, ook al kwam zij regelmatig
met hem in botsing omdat hij net zo'n harde
kop had als zij, zoals zij lang na de oorlog in
een eerlijke bui zou toegeven.
Moe
Toen eenmaal de oorlog voorbij was, hoopt
Wilhelmina op een vernieuwd Nederland.
Wat dat precies was, stond haar niet helder
voor de geest; in ieder geval een mentaliteit
ciie haaks stond op de vooroorlogse hokjes
geest. Te weinig besefte zij dat de eensge
zinde stemming onder de Nederlanders in
de oorlogsjaren alleen maar ingegeven was
door de gezamenlijke vijand. Al te veel was
zij gefixeerd op de mentaliteit van de
Engelandvaarders alsof die maatgevend
was voor het thuisfront. Niets was minder
waar. Na de oorlog herstelden zich de
aloude patronen en veranderde er nauwe
lijks iets in de politieke krachtsverhoudin
gen. Restauratie in plaats van vernieuwing
was het devies. Gedesillusioneerd en moe
van alle geleverde inspanningen gedurende
een bewind van een halve eeuw trad zij in
september 1948 af om in alle rust zich
terug te trekken. Zij leefde uiteindelijk nog
dertien jaar lang een leven zonder verant
woordelijkheden. Het waren niet haar
slechtste jaren.
Provinciaal
Opvallend in de biografie ten slotte is de
relatieve spaarzame aandacht voor Indië,
zeker gezien Fasseurs achtergrond als
hoogleraar in de geschiedenis van
Indonesië. Wilhelmina had niet zoveel op
met haar overzeese rijksdelen. Weliswaar
Krijdshaftig»Hieen
vormelozeja^
f V-^
hechtte zij als 'moeder van het grote
geheel' grote waarde aan het behoud van
het rijk en moest zij niets hebben van het
Indonesisch nationalisme of hang naar
autonomie, maar voor het wel en wee van
haar onderdanen in de tropen liep zij niet
echt warm. Zij miste ook de verbeeldings
kracht om zich veel bij het leven in de kolo
niën voor te stellen. Zij zou ze ook nooit
bezoeken en bleef alleen daarom al wat
provinciaal - zo niet wereldvreemd - in
haar opvattingen. Zich bewust van haar
kwetsbare positie als een van de twee enige
Oranjetelgen, was zij uiterst beducht voor
ziektes - zij leed aan smetvrees - en vrees
de in de tropen een enge kwaal te kunnen
Hét vertrouwde adres voor een reis naar het verre oosten.
Straat van Makassar 47 - 1183 GZ Amstelveen
oplopen. Zij wilde dit risico niet lopen. De
angst voor ziekte ging zover dat zij zelfs
haar dochter (als ook de avontuurlijk inge
stelde Bernhard) verbood om naar Indië te
gaan. Bovendien zag zij op tegen de reis;
zij leed ernstig aan zeeziekte en kon voorts
niet tegen de hitte. Het enige tastbare dat
van haar de koloniën aandeed, waren uit
eindelijk enkele van haar schilderijen die
daar tentoongesteld werden. Ook klonk
haar stem vanaf 1931 met regelmaat door
de ether. Haar rede op 7 december 1942
waarin zij zich uitsprak voor een Ronde
Tafel Conferentie waarin gesproken zou
worden over de positie van de overzeese
gebiedsdelen binnen het koninkrijk was
echter niet zozeer ingegeven door een ver
lichte geest die haar onderdanen in de Oost
wilde informeren over hun toekomst, als
veeleer pragmatisch van aard om de
Amerikanen te apaiseren die na de oorlog
geen herstel van de aloude koloniale ver
houdingen wensten.
Ondanks haar conservatisme hield zij zich
in de dekolonisatiekwestie opvallend terug
houdend. Op de Nederlandse koloniale
politiek heeft zij ook geen wezenlijke
invloed uitgeoefend. Zij was voorstander
van een doortastend beleid en weigerde
bijvoorbeeld Van Mook in 1945 te ont
slaan. Ook was zij voorstander van een
oprukken naar Djokja tijdens de eerste
politionele actie. Maar bracht uiteindelijk
toch het vermogen op om zich naar de
realiteit te schikken en zich bij de scheuring
van haar rijk neer te leggen. Het idee dat zij
zou zijn afgetreden om niet haar handteke
ning te hoeven te zetten onder de acte van
soevereiniteitsoverdracht is volstrekt
onjuist. Integendeel. Daags voor haar aftre
den tekende zij nog de grondwetsherzie
ning waarin Indië officieel Indonesië werd.
Terecht merkt Fasseur op dat zij dit
gemakkelijk aan haar dochter had kunnen
overlaten.
Al met al heeft Fasseur een boek van for
maat geschreven, een vorstin waardig.
Wanneer in de toekomst ooit een soort
gelijke biografie over Juliana geschreven
wordt, zal het moeilijk zijn deze prestatie te
overtreffen of zelfs te evenaren, al was het
alleen al omdat de desbetreffende histori
cus niet zal kunnen beschikken over de
unieke bron waarover Fasseur wel toegang
had, namelijk de correspondentie van
Wilhelmina aan haar dochter.
Wilhelmina
Krijgshaftig in een vormeloze jas
door Cees Fasseur (644 pag.)
ISBN 90 5018 452 9
prijs 85,00 (gebonden) of
69,50 (paperback)
moessQn
CLLB FASSEUR
j j j vliegreizen
Telefoon 020 640 58 51 - Fax 020 640 57 60
E-mail: info@schutter.nl
40
