Bij het lezen hiervan dringt het tot me
door dat dit bouwwerk tot stand kwam
zonder computerberekening en -simula
tie, zonder electronische meetapparatuur
en zonder graaf- en bouwmachines.
Tekenplank en rekenlineaal waren
geavanceerde hulpmiddelen. Steigers
waren van bamboe, grondverzet gebeur
de met mankracht en pacul. Onze groot
vader had geen middelbaar onderwijs
genoten. Hij had weg- en waterbouw in
de praktijk geleerd en door zelfstudie.
I 'andakfuir
Het project werd een succes. Tirtmarto
betekent 'bron van vruchtbaar water'.
De naam werd werkelijkheid. Hoe vaak
heb ik in de boekwerkjes die ik bezit al
niet gelezen over de eerste steenlegging
op 11 oktober 1920 en over de feestelij
ke opening op 8 september 1924. Door
de keuze van deze data legde Mangku
Nagoro VII ook een duidelijk verband
met zijn persoonlijk leven. De eerste
steenlegging vond plaats op Selapan, de
symboolrijke vijfendertigste dag na zijn
huwelijk met de Ratu Timur. De ope
ningsplechtigheid viel samen met zijn
verheffing van Prang Wedono tot
Mangku Nagoro VII. Beide gebeurtenis
sen werden begeleid door grote feeste
lijkheden. Volgens verslagen amuseerde
het volk zich met wayang-voorstellingen,
een openlucht bioscoop en vuurwerk.
Voor de inlandse ambtenaren werd een
'tandakfuif' gegeven, terwijl de gasten
werden getracteerd op 'een keurig
diner'. Op foto's van de
feestelijkheden zie ik ook
onze moeder Roos
Wolff. Zij was onderwij
zeres in Solo en verge
zelde opa op dagen dat
oma daar niet zo veel zin
in had, vertelde zij mij.
Een legende verhaalt dat
Mangku Nagoro VII bij
de eerste steenlegging
een gouden troffel
gebruikte. Hij vergat die
mee te nemen en zond
daarom een dienaar uit. Dit was een
slecht mens. Hij verstopte de troffel en
zei dat het water in de waduk inmiddels
zo hoog was gestegen dat hij hem niet
had kunnen vinden. Op slag werd hij
blind. Zo voornaam en machtig was de
Mangku Nagoro!
Bedevaart
Met zijn zessen toeren we in een busje
over Java: broer, zus, ik en onze bemin
den. We zijn de jongste drie van dertien
kleinkinderen uit vier gezinnen. Ooit
logeerden die gezamenlijk in opa's huis
op Jebres. Nu zijn we op 'bedevaart'
naar ons verleden. We gaan op zoek
naar de waduk en vinden de toegangs
weg oost van de weg van Karanganyar
naar Mojogendung. Voor ons rijst een
machtig dijklichaam naar de blauwe
lucht. Euforisch haast ik me langs de
stenen treden omhoog. Gevelbreed
prijkt 'Tirtomarto' op het front van de
pendopo boven de stuwdam. Hier heb ik
zoveel over gelezen. Maar nu sta ik oog
in oog met de werkelijkheid, die van een
onverwachte schoonheid is. Het water is
een eindeloos blauwbruin vlak. Het
wordt ingelijst door groene hellingen
waarop bloeiende suikervelden grillige
witte vlekken zijn. Brede schouders van
de Gunung Lawu grenzen op de achter
grond hemel en aarde van elkaar af.
Daar beneden is de dam; grijs beton dat
land en water scheidt maar voor het oog
ook verbindt. Het beton en cement ligt
er al tachtig jaar, maar de dam is nog
steeds gaaf, onaangetast, onverzettelijk;
een strakke krachtige waterkering. Tempo
doeloe bestaat ook uit hardware! Het is
een erfgoed van visie, vernuft en vakman
schap, maar ook van zweet en tranen en
waarschijnlijk bloed, bedenk ik. Het erf
goed is in vol bedrijf. Door de uitlaatsluis
schiet onder hoge druk het water naar het
verdeelbassin buitendijks. Mannen en
vrouwen mandiën daarin en spoelen hun
kleding. Bij het cascadesysteem staan de
sluisdeuren open. Het is regentijd
geweest, de waduk is vol. Tani's duwen
samen hun fietsen tegen de dam omhoog,
zwaar beladen met kacangoogst. Het
klopt: dit is het seizoen van de pollowijo.
Zoals alles nog steeds klopt! In de Solo Pos
heb ik gelezen dat de waduk nu ook is
voorbestemd voor waterrecreatie.
Dit heeft aan het onderhoud een nieuwe
impuls gegeven. Zo gezien kan de dam
nog eens tachtig jaar mee.
Onder de indruk dalen we na een lang
verblijf de stenen trap weer af. Onder aan
de dam staat een gedenksteen. De
Nederlandse tekst is vernietigd. De ach
terzijde met tekst in Javaans schrift is nog
helemaal intact. We maken er een foto
van. Purwanto helpt ons met vertalen. Er
staat: 'Waduk Tirto Marto (Delingan) in
Kabupaten Sindumarta, Mangkunegaran
is aangelegd door de heer F.E.Wolep'(!)
Frans Eduard Wolff, onze grootvader, u
deed verdraaid goed werk. Wij zijn trots.
Jempol betul!
De eerste steenleg
ging: de eerste
'tropenhelmvan
links is HE. Wolff.
moessQn
24
