Lili Kraus
3%*
\^raus
op wonderlijke wijze met het hare ver
strengeld zal raken.
Ze maken samen een wereldtournee,
waarbij zij ook Nederlands-Indië aan
doen. Als de oorlogsdreiging in Europa
te groot wordt, dringt Otto Mandl aan
om naar Nieuw-Zeeland te vertrekken.
Daar heeft Kraus wel oren naar, maar er
staat opnieuw een wereldtournee op sta
pel, waarbij wederom Nederlands-Indië
wordt aangedaan. Dit maal op uitnodi
ging van de Kunstkring in Batavia. De
geplande toernee van veertig optredens
door de hele archipel groeit uit tot maar
liefst honderdvijftig.
Kraus ontvlucht de oorlog in Europa,
maar raakt verzeild in een andere oorlog,
die in Azië. Door verraad en valse
beschuldigingen wordt zij na een ver
hoor door de Kempetai gevangen geno
men en ze belandt in een cel samen met
vijftien andere vrouwen. Van dit verblijf
zal ze later zeggen dat Dante's Inferno
daarbij vergeleken een tea party is.
Regelmatig wordt ze overgeplaatst; van
haar man en twee kinderen weet ze
niets. Ze houdt zich op de been door
zich allerlei muziekstukken - tot op iede
re noot en maat - voor de geest te halen.
Toch zal ze later zeggen dat deze perio
de haar leven verrijkt heeft.
In een van de interneringskampen waar
zij terecht komt, staat een piano. Als een
dorstige in de woestijn, zo voelt ze zich.
Ze mag een half uurtje spelen van de
commandant, die zo onder de indruk is
van haar spel, dat hij de piano in haar
cel laat plaatsen. Voortaan mag zij er
eens per week op spelen. Nog groter is
haar geluk, als na een jaar plotseling
haar man en twee kinderen voor haar
staan. De dag breekt aan dat iedereen
zomaar meer eten krijgt. De oorlog is
voorbij, maar men krijgt het advies nog
binnen het kamp te blijven, omdat het
buiten te onrustig is. Toch treedt Lili
Kraus enkele dagen later op voor de
NIROM, het radiostation in Batavia.
Vuil, met vieze sandalen aan, begint ze
te spelen en huilt.
Expressionist
Na de oorlog gaat het gezin berooid naar
Australië. Lili verdient de kost met optre
dens en les geven, maar in 1948 keert ze
terug naar Europa. Voor het eerst zijn de
kritieken minder lovend. I Iet kampleven,
waar ze zwaar werk met de handen moest
verrichten, heeft zijn tol geëist. Opnieuw
gaat Lili de uitdaging aan en werkt een
jaar lang om haar spel op het oude niveau
terug te brengen. Als dat niet voldoende
blijkt, studeert ze toch onverdroten ver
der. Intussen blijft ze tournees maken,
geeft masterclasses en neemt platen op.
Aan het eind van haar leven heeft ze een
hondertal platen gemaakt, waarvan een
absoluut hoogtepunt de opname van 25
concerten van Mozart is, gevolgd door
een serie optredens waar zij al deze con
certen voor uitverkochte zalen speelt.
Kraus is niet erg huishoudelijk aangelegd
en er moet dus minstens iemand zijn om
voor haar te koken, omdat zij anders,
zoals ze zelf zegt, 'vervalt in een dieet van
Sara Lee koffiecake en wat er dan ook
maar in de koelkast staat'. Meestal woont
ze bij dochter Ruth.
In februari 1967 verhuist Kraus naar de
Verenigde Staten en wordt artist-in-res-
idence aan de Texas Christian University.
Ze wordt bewonderd en gevreesd door
haar studenten. Aan de ene kant kan ze
uren besteden aan houding, techniek of
het spelen van één enkele maat, aan de
andere kant zijn haar kritieken soms
vlijmscherp.
Vanaf het eerste Van Cliburn concours in
1962 tot aan haar dood in 1986, zal ze
zitting hebben in de jury. Daarnaast heeft
ze een druk sociaal leven, zij geniet van
alle contacten die zij heeft. Pas in 1969
heeft ze een vaste thuisbasis als ze Hill
House laat bouwen in North Carolina,
waar ze gaat wonen met haar dochter,
schoonzoon en drie kleinkinderen.
Haar werktempo is dan nog steeds hoog.
Haar spel wordt vergeleken met het werk
van een expressionist: kleurrijk en met
een groot gevoel voor drama. We schrij
ven inmiddels 1978.
Na een uitputtende toernee door Japan
waar ze uren signeert en handen schudt,
openbaren zich de eerste symptomen van
rheumatische arthritis. Dit en het gebruik
van medicijnen tasten haar uiterlijk aan,
iets waar zij erg onder gebukt gaat. Lili
Kraus heeft haar leven lang ernaar
gestreefd om op een waardige manier
overeind te blijven. Op het eind van haar
leven keert deze opvatting zich tegen
haar. Ze weigert een medische ingreep te
ondergaan omdat ze vindt dat die haar
waardigheid als mens aantast. Ze sterft
uiteindelijk op 6 november 1986.
De biografie van Roberson is een juweel
voor de muziekkenner. Niet alleen
omdat hij veelvuldig de stukken noemt
die Lili Kraus tijdens belangrijke concer
ten speelde, maar ook omdat de comple
te discografie in het boek is opgenomen.
Lili's persoonlijkheid komt het meest
naar voren in haar brieven, haar inter
views en de uitspraken van haar dochter.
Van deze drie bronnen zijn fragmenten
opgenomen in de appendix, waarin
tevens een uitgebreide bibliografie, voet
noten bij elk hoofdstuk en een complete
lijst van haar solorepertoire in de jaren
twintig en vijftig staat. Dit alles maakt
deze biografie eigenlijk ook een naslag
werk.
Frans Schreuder, gepensioneerd piano
docent, heeft Lili Kraus solo en samen
met Szymon Goldberg horen spelen.
Op tweede kerstdag 1942 gaven zij een
recital in het Japanse interneringskamp
Tjideng waar Schreuder toen ook zat.
Hij is veertig jaar met Lili bevriend
geweest. Hij leverde een grote bijdrage
aan het boek. Zo gaf hij de biograaf
waardevolle informatie over de kamptijd,
wat uitermate belangrijk was voor het
hoofdstuk 'Sturm und Drang', en las en
becommentarieerde uitvoerig de andere
hoofdstukken. Verder werkte hij mee aan
de discografie en bibliografie en stam
men bijna alle foto's in het boek uit zijn
persoonlijke collectie.
Lili Kraus
Hungarian Pianist, Texas Teacher,
Personality Extraordinaire
door Steve Roberson
Texas Christian University Press:
272 pag. (gebonden)
ISBN 0 87565 216 6
prijs circa 65,00/€ 30,00
Frans Schreuder schrijft voor de stich
ting Muziekleven Concentratiekampen
een stuk over Lili Kraus en Szymon
Goldberg. Heeft u nog herinneringen
of informatie over dit tweetal, bel of
schrijf hem dan gerust:
Frans Schreuder, Van Panhuysstraat 1,
2596 JG Den Haag. Tel. 070 - 346 86 24.
46 ste jaargang - nummer 3 - september 2001
17
Naslagwerk
v
