Goden en mensen
Leven in de geest
van de goden op
Bali en Java
Adat
De tentoonstelling probeert de com
plexiteit van de Javaanse en Balische cul
tuur duidelijk te maken aan de hand van
een zestal thema's. Met elkaar vormen
zij als het ware ingangen, die leiden naar
de kern van deze gelaagde ui. De kern
wordt verondersteld te zijn dat de mens
zich dient te gedragen naar de wetten
van haar omgeving en universum.
Anders gezegd, harmonie tussen micro-
en macrokosmos behoort het streven
van een ieder te zijn. Om dit doel te
bereiken, is in de loop der eeuwen een
complex systeem van zeden en gewoon
ten ontwikkeld.
Deze zeden en gewoonten penetreerden
ieder aspect van het leven en staan alge
meen bekend als adat en zijn gebaseerd
op animistische ideeën. Dat wil zeggen
dat alle aspecten van de natuur, inclusief
de mens, een ziel hebben. Zelfs objecten
die ongewoon of extreem hard zijn,
zoals keramiek of een lemmet van een
keris. Indien ze ook nog eens van een
belangrijke voorouder afkomstig zijn,
verkrijgen ze pusaka, ofwel magische
krachten.
Geesten van de voorouders blijven dus
invloed uitoefenen op hun nakomelin
gen. Zij worden regelmatig uitgenodigd
neer te dalen in, onder andere, speciale
houten beelden (illustratie 1). Om hen
tevreden te stellen dienen offeranden,
muziek en dans te worden aangeboden.
Mocht men de adat niet volgen, of niet
op de juiste, voorgeschreven wijze, dan
kunnen ziekten of zelfs epidemieën en
rampen uitbreken. Adat helpt bovenna
tuurlijke krachten te accepteren die niet
verklaard kunnen worden met het ratio.
Het zal duidelijk zijn dat, om aan deze
adat te voldoen, een oneindig aantal
ceremoniën en festiviteiten het dagelijkse
leven van de inwoners van Bali en Java
beheersen. Zo wordt het leven geken
merkt door de vele overgangsriten en
kalenderceremoniën. Deze concentreren
zich vooral rond belangrijke gebeurtenis
sen als geboorte, het doorknippen van
de navelstreng van de pasgeborene,
besnijdenis, vijlen van de tanden, menst
ruatie, huwelijk en crematie of begrafe
nis. Iedere ceremonie vraagt om de
juiste kleding en rituele voorwerpen die
gebruikt worden om de goden, voorou
ders en geesten uit te nodigen, te partici
peren of tevreden te stellen.
Ook landbouwactiviteiten als het planten
van de rijst en het oogsten ervan worden
gezien als ceremoniële handelingen. Zo
heeft iedere rijsthalm zijn eigen ziel en
mag alleen geoogst worden indien de aar
rijp is. Dit wordt uitgevoerd met een
speciaal mesje (illustratie 2) om zo niet
de toorn van de rijstgodin Dewi Sri over
zich af te roepen. Het zal duidelijk zijn
dat het gehele proces omgeven wordt
door vele rituelen. Ook leden van de
vorstelijke hoven deden mee aan de
diverse activiteiten en sponsorden vaak
ceremoniën en familieriten.
Met name de voorwerpen die vervaar
digd zijn in opdracht van de hoven blon
ken uit door hun schoonheid, want het
beste is niet goed genoeg om de voorou
ders, goden en geesten tevreden te stem
men. Naast rituelen die vooral in en
rondom het huis plaats vinden, kennen
de inwoners van Bali en Java religieuze
activiteiten die gepraktiseerd worden in
nabij gelegen familie-, dorps-, stads- of
andersoortige tempels. Omdat de meeste
voorwerpen op de tentoonstelling uit
Bali afkomstig zijn, ligt de nadruk op dit
eiland. Grotere tempelcomplexen
bestaan meestal uit een ommuurd open
gebied waarop diverse kleinere gebou
wen staan. Bijna altijd is een locatie
gekozen waar reeds een voorouderlijke
ceremoniële plaats aanwezig was. Toch
resideren Balische goden niet permanent
in de tempel, maar ze dalen af uit hun
eigen wereld, die verondersteld wordt te
liggen boven de heilige berg Gunung
Agung. Dit doen zij alleen wanneer zij
worden gesommeerd door de priester
met offers, dans en muziek. Daarom is
de hoofdschrijn van het tempelcomplex
van boven open; om de goden en voor
oudergeesten op de juiste manier te ont
vangen. De belangrijkere complexen
bestaan uit diverse paviljoens die rond
om de hoofdschrijn zijn gebouwd. Ze
staan op vier palen, die weer met elkaar
verbonden zijn door dwarsbalken. Boven
op deze hoog gelegen, gekruiste balken
staan grote houten beelden die nagenoeg
altijd mythologische dieren voorstellen
(illustratie 3)Ze zijn vrolijk geverfd en
dienen negatieve krachten buiten de
deur te houden. De expositie toont een
aantal zeer fraaie exemplaren.
Keramiek keris
Binnen het paviljoen oefenen priesters
hun ceremoniën uit en gebruiken daarbij
diverse voorwerpen. Vooral reinigingsri-
tcn behoren tot het belangrijkste religi
euze repertoire. Hiervoor gebruiken
priesters een grote variëteit aan wijwa
terkannen en kommen. Kostbare exem
plaren kunnen van goud of zilver zijn
maar ook van porselein.
En zo komen we bij een volgend thema
dat de religieuze potentie van de kerami
sche erfschatten behandeld. De meeste
Indonesische eilanden kennen nauwelijks
een keramiekindustrie omdat noodzake
lijke kleisoorten niet aanwezig zijn. Het
gevolg is dat de meeste keramische voor
werpen, speciaal steengoed en porselein,
ingevoerd moesten worden uit China en
Thailand. Geïmporteerde voorbeelden
kennen we reeds uit de Oost-Javaanse
Majapahit periode (van 1292 tot circa
1500). Wanneer bepaalde schenkkan
nen, vazen of bekers van generatie op
generatie werden overgedragen, verkre
gen ze pusaka en werden tot het familie
erfgoed gerekend. Met name
schenkkannen (kendi) waren zeer
belangrijk voor de vele reinigingsriten
tijdens familie- of tempel festiviteiten
(illustratie 4)Hoe fraaier versierd met
kostbare gouden of zilveren monterin
gen, hoe groter de religieuze potentie
van dergelijke waterkannen.
Niet alleen keramische objecten behoren
tot de familieschat, ook de bekende
keris. De tentoonstelling laat een groot
aantal zeer fraaie exemplaren zien.
Daarnaast is een rijke collectie aan keris-
grepen te zien, die vervaardigd zijn uit
gerepousseerd goud, zilver, ivoor, brons,
hoorn en hout.
Traditioneel worden wapens gezien als
het symbool van mannelijkheid en virili
teit. Hoe mooier en rijker gedecoreerd
Banque Generale du
Luxembourg, 50, Avenue
Kennedy, Luxemburg-Kirchberg,
Luxemburg. De tentoonstelling is
te zien van 16 oktober tot en met
15 december 2001.
Openingstijden:
maandag-vrij dag 8.30 tot 18.00
uur, zaterdag 11.00 tot 15.00 uur.
Meer informatie:
Mevrouw Evelyne Dubus,
tel. 00.352.42.42.40.99,
fax. 00.352.42.42.33.25,
e-mail: evelyne.dubus@bgl.lu
De bijbehorende catalogus
(Engels of Frans), kost 800 LUF.
19,83 Euro) en kan via
mevrouw Dubus worden besteld.
moessQn
28
