Indische Nederlanders
zomen
Lange tijd hebben we het ons afgevraagd: hoeveel mensen hc
er nu eigenlijk in aanmerking voor het zogenoemde Gebaar?
Het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI)
heeft dat nu uitgerekend. Het aantal rechthebbenden valt echter
niet uit bestaande gegevens af te leiden en daarom werd de
bevolkingsontwikkeling vanaf I Q30 (Volkstelling in Nederlands-
Indië) gereconstrueerd. Uiteindelijk kwam het NIDI uit op een
geschat aantal belanghebbenden van II5 duizend.
door Evelien Walhout,
Gijs Beets
en Santo Koesoebjono
foto's: familie van Asdonck
De Nederlandse regering wil de
Nederlands-Indische gemeenschap
tegemoetkomen ter compensatie van
het 'kille, bureaucratische en forma
listische' naoorlogse regeringsbeleid
en van de vermoedelijke tekortko
mingen in het naoorlogs Indisch
rechtsherstel. Voor de afhandeling
werd door de minister van VWS
eind 2001 de stichting Het Gebaar
in het leven geroepen. Om meer
zekerheid te krijgen over het te ver
wachten aantal verzoeken werd het
NIDI door het ministerie gevraagd
om de omvang te schatten van de
doelgroep die voor een tegemoetko
ming in aanmerking komt. Omdat
geen gegevensbestand beschikbaar is
waaruit het antwoord op deze vraag
eenvoudig is af te lezen, is de demo
grafische geschiedenis van de
Indische Nederlanders in de afgelo
pen eeuw gereconstrueerd. Voor de
reconstructie van de doelgroep wer
den twee bevolkingsgroepen onder
scheiden:
mensen die tijdens de Japanse
bezetting 'Nederlander' waren,
uitgezonderd zij die nadien
nadrukkelijk voor het Indonesisch
staatsburgerschap kozen;
mensen die toen geen
'Nederlander' waren, maar dat
nadien zijn geworden door naar
Nederland te emigreren en hier
uiterlijk 1 januari 1967 de
Nederlandse nationaliteit aan te
vragen.
Om de omvang van beide groepen
te kunnen berekenen, is de bevol
king onderscheiden naar geslacht
en leeftijd in jaren. Voor iedere
combinatie van geslacht en leeftijd
wordt de bevolking aan het begin
van het jaar omgerekend in een
bevolking aan het eind van het jaar
door rekening te houden met alle
geslachts- en leeftijdsspecifieke
bevolkingsveranderingen zoals
geboorte, sterfte en migratie.
De belangrijkste gegevensbron was
de Nederlands-Indische volkstelling
van 1930 met daarin de laatst
beschikbare vooroorlogse gegevens
naar leeftijd en geslacht. Daarnaast
werd het Koloniaal en Indisch
Verslag geraadpleegd: statistische
jaaroverzichten (tot 1940) over de
bevolking in Nederlands-Indië. Na
1940 zijn nauwelijks meer bevol-
kingsstatistische bronnen beschik
baar. Er zijn alleen gegevens
bekend over de migratie tussen
Nederlands-Indië en Nederland.
Wat betreft de ontbrekende compo
nenten moesten veronderstellingen
worden gemaakt. Dit is gedaan op
basis van (wetenschappelijke) lite
ratuur en contacten met deskundi
gen.
Vooroorlogse ontwikkeling
In de volkstelling van 1930 worden
de Nederlanders niet als aparte
groep onderscheiden, maar bij de
groep Europeanen ondergebracht.
Tot 1946 omvat de reconstructie
daarom de hele groep Europeanen,
waartoe in ruime zin alle westerlin
gen werden gerekend, ook
Amerikanen en buitenlanders die in
Indië op voet van gelijkheid met
Europeanen werden behandeld
(zoals Japanners) en de met
Europeanen gelijkgestelde Inlanders
en Vreemde Oosterlingen (voorna
melijk Chinezen).
In 1930 telde Nederlands-Indië 61
miljoen mensen onder wie circa 243
duizend Europeanen. Figuur 1 laat
de leeftijdsopbouw van de Europese
bevolkingsgroep in 1930 zien.
Opvallend is het relatief geringe aan
deel van de leeftijdsgroepen tussen
10 en 25 jaar. Dat komt doordat veel
kinderen van Europeanen immers
middelbaar en hoger onderwijs in
Nederland volgden.
De migratie tussen Nederlands-Indië
en Europa was daarmee in die tijd
sterk leeftijdsspecifiek (figuur 2):
richting Europa rond het einde van
de lagere school, richting Indië bij
het begin van de arbeidscarrière, en
opnieuw naar Europa bij pensione
ring. Zelfs bij een relatief gering
migratiesaldo had migratie hierdoor
een fors effect op de leeftijdsstruc
tuur van de Europese bevolking in
Nederlands-Indië.
moessQn
Een demografische reconstructie voor
10
