Van Mook, federalisme en de Negara
De bevolking van elk gebiedsdeel
zou langs democratische weg mogen
beslissen of zij tot de VSI wilde toe
treden. De VSI zou bestaan uit de
Republiek, Borneo de Grote Oost
en eventueel nog verder te vormen
deelstaten. Waarom verleende Van
Mook aanvankelijk dan geen steun
aan de deelstaat Pasoendan, die
geproclameerd werd in mei 1947 op
de aloen-aloen van Bandung?
Negara I 'asoentlan
Het initiatief voor een deelstaat in
West-Java kwam niet van Van Mook
maar van de Partai Rakjat
Pasoendan (PRP, Volkspartij
Pasoendan) die op 18 november
1946 was opgericht. Zij zei te stre
ven naar een zelfstandige
Soendanese staat, niet als onderdeel
van de Republiek, maar als deel van
de VSI onder de Nederlandse
Kroon. De partij kreeg steun van
lokale Nederlandse bestuursambte
naren en militairen, maar niet van
Van Mook.
Van Mook achtte het idee van een
deelstaat in West-Java strijdig met de
regeringspolitiek. Voor de Indische
regering was het niet mogelijk om
een overeenkomst aan te gaan met
een regio die de facto tot
Republikeins gebied behoorde.
De relatie met de Republiek zou er
alleen maar door verslechteren.
Bovendien hechtte hij geen beteke
nis aan een partij die geleid werd
door Soeria Kartalegawa, 'de cor
rupte figuur van den oud-regent van
Garoet'.
Intussen ging Linggadjati velen in
Nederland en Indonesië te ver.
Conservatieve Nederlanders vonden
een souvereine VSI onverteerbaar,
terwijl revolutionaire republikeinen
weigerden in te gaan op voorstellen
van Van Mook om uitvoering te
geven aan het Akkoord: zij wensten
geen federale, maar een eigen strijd
macht en geen federale, maar een
eigen buitenlandse politiek. In
navolging van legercommandant
S.H. Spoor en minister van finan
ciën P. Lieftinck begon Van Mook
meer en meer heil te zien in een
militair optreden.
In dit explosieve klimaat proclameer
de Soeria Kartalegawa als voorzitter
van de PRP op zondag 4 mei 1947
de Negara Pasoendan en riep zich
zelf uit tot president van de deelstaat.
'U lijkt Hitier wel'
Van Mook was des duivels over de
proclamatie van de deelstaat
Pasoendan. Op 14 mei riep hij
Soeria Kartalegawa op het matje ten
paleize in Batavia. Van Mook begon
het gesprek, dat anderhalf uur zou
duren, met een felle uithaal: 'U lijkt
Hitier wel.' De proclamatie had vol
gens hem geen basis. Zonder te
bewijzen dat het Soendanese volk
achter de PRP stond, had Soeria
Kartalegawa een voorlopige regering
uitgeroepen. Hij had zich daarmee
tegen de Republiek gericht en het de
Nederlandse regering daardoor 'zeer
moessQn
32
