Boekpresentatie
Op vrijdagmiddag 24 januari is de feestelijke presentatie van Een feministe in
de tropen tijdens de lezingenmiddag van de Werkgroep Indisch-Nederlandse
Letterkunde. Op deze middag is iedereen welkom. Universiteit Leiden,
gebouw 1175, Witte Singel/Doelencomplex. Aanvang 14.00 uur.
Een feministe in de tropen.
De Indische jaren van Mina Kruseman (1877-1883)
door Olf Praamstra
KITLV Uitgeverij: 120 pag. (paperback)
ISBN 90 6718 207 9
prijs: 15,-
geheimen van haar Indische jaren te
achterhalen, raadpleegde Olf
Praamstra de Nederlands-Indische
dagbladen. In zijn inleiding specifi
ceert hij'Voor de hele periode dat
Mina in Indië verblijft, dus van okto
ber 1877 tot november 1883, heb ik
uitputtend twee kranten bekeken, die
beide de ambitie hadden meer dan
alleen het plaatselijk nieuws te geven:
het Algemeen Dagblad van
Nederlandsch Indië en De Locomotief.
Daarnaast heb ik voor de jaren dat
Mina in Batavia woonde ook nog de
Java-Bode doorgenomen, en voor de
jaren in Soerabaja het Soerabaiaasch
Handelsblad en incidenteel de
Soerabaya-Courant.'
Dat moeten bij elkaar honderden
pagina's zijn geweest. Lonend werk,
gezien de uitkomst ervan. Mina
Kruseman was vaak in het Indisch
nieuws.
Lmancipatie
Praamstra's boek is verdeeld in vier
delen. Na een inleiding over de voor
geschiedenis volgen hoofdstukken
over Mina's verblijf in Batavia (1877-
1878) en Soerabaja (1878-1883),
waarna haar vertrek uit Indië (1883)
aan de orde komt. Ze reist dan naar
Frankrijk, waar ze in 1922 overlijdt.
Het is onmogelijk om binnen de
ruimte van deze pagina's recht te
doen aan Mina Kruseman in Indië.
Waar te beginnen? Misschien bij haar
aankomst.
Indië had, zo beschrijft Olf Praamstra,
reikhalzend naar Mina's komst uitge
keken. Kort daarvoor was namelijk
haar autobiografische Mijn
leven{\877)verschenen. Kort na haar
aankomst op 18 oktober verschijnen
de eerste besprekingen van dit boek in
de kranten. Praamstra: 'Afgezien van
die in de Java-Bode kon Mina over de
recensies zonder meer tevreden zijn,
47 ste jaargang - nummer 7 - januari 2003
en had ze tevens bereikt dat de emanci
patie van de vrouw in Indië een actueel
onderwerp werd. Wie ziet hoe vaak er
naar aanleiding van haar boek en later
haar optredens in paginalange artikelen
en ingezonden stukken over de vrouwen
emancipatie wordt geschreven, kan tot
geen andere conclusie komen dan dat zij
dit onderwerp in Indië op de kaart heeft
gezet.'
Kort na haar aankomst begint Mina
Kruseman met het houden van lezingen.
De eerste zal plaatsvinden in de
Bataviaasche Schouwburg. Het was het
begin van een openbaar leven met lezin
gen, declamaties en ingezonden artike
len. Haar naam won aan bekendheid.
Inkomen verwierf ze vooral door piano-,
zang en declamatielessen te geven. Dat
was ook de situatie in Soerabaja. Hier
trekt ze zich alleen geleidelijk terug uit
de schijnwerpers. Ze vindt als geëmanci
peerde vrouw:
'Ik heb mij hier in Indië gevestigd, om
mij aan het onderwijs te wijden; ik werk
dus voor mijn brood en leef hier als
vrouw alleen, vrij en onafhankelijk, zon
der iemand te benadeelen of tot last te
zijn.'
Een lieve bescheiden uitspraak, die niet
altijd overeenkwam met het beeld dat
anderen zich van haar gevormd hadden.
Waar Mina kwam, ontstond vroeg of
laat ruzie, zo leek het wel. Zo werd de
zelfmoord van Mina's leerlinge Elize
Baart uitvoerig in de pers uitgemeten.
Had Mina schuld? Zij bestreed het.
Indo
Mina was op meer terreinen actief dan
alleen onderwijs. Olf Praamstra wijst op
de veelvuldige opvoering van haar soiree
artistique, op toneelstukken die zij
schreef en met wisselend succes liet
opvoeren, en op de lof voor de door
haarzelf en haar leerlingen vervaardigde
toneelkleding. Via deze leerlingen gaat
Olf in op de sympathie die Mina voelde
voor de Indo-Europese bevolkingsgroep:
'Mina was gezien haar karakter geneigd
het voor deze zwakkere groep in de
samenleving op te nemen en in haar
roman Parias zijn de hoofdrollen dan
ook voor Indo-Europeanen. Hoewel
Parias pas in 1900 zou verschijnen,
berust de roman voor het grootste
gedeelte op herinneringen uit de tijd die
Mina in Soerabaja heeft doorgebracht.'
In deze stad was ook nog iets anders
gebeurd. Mina had Frits Hoffman leren
kennen, een bijna twintig jaar jongere
fotograaf. Wat er daarna gebeurde en
hoe de Indische samenleving reageerde,
staat allemaal in Praamstra's boek.
Eigenzinnig
Een feministe in de tropen heet de uitgave
van Praamstra. Mina een feministe?
Zeker, in de beste zin des woords. Een
vrouw die zich inzette voor de emanci
patie van haar zusters, iemand die waar
mogelijk zelf inkomen verwierf en die
een warm hart bezat voor minderheden
in de maatschappij. En ook: een vrouw
vol talenten en capaciteiten, literair
begaafd, muzikaal en kunstzinnig. Maar
voor alles een heerlijk excentrieke vrouw
die ons met instemming De Locomotief
uit 1883 doet citeren: 'O Mina, Mina!'
Damescompartiment Online
Meer lezen over Alina Kruseman en
andere schrijfsters over Indië?
Bezoek dan het Damescompartiment
Online op
www.damescompartiment.nl
Wilt u Vilan schrijven, dan kan
dat ook: postbus 11082,
2301 EB Leiden.
35
