y Tempo
doeloe in
winters Den Haag
Het was winter. Ik zat in de eerste klas van de middelbare school, in het midden van de rij bij
het raam, aan de rechter tafel. De schooldag begon om kwart over acht. Op dinsdag hadden
we de eerste twee uur Nederlands. Ik kwam vaak maar net op tijd voor die les. Op weg naar
school, dansend op de pedalen, hoopte ik vurig dat ik voor de bel binnen zou zijn. De
roodharige lerares Nederlands zou vertellen wat er gebeuren moest en ik zou daar op mijn
gemak, genietend van het geluid van de pen op papier, of luisterend naar haar oninteressante
stem (ik geloofde niet dat ze ooit zong, maar dat gaf niet, dat deed ik zelf ook nooit) gehoor
aan geven. Rust en warmte voor het verkleumde lijf, daar ging het om. In die tijd liep je nog
niet op bergschoenen met bijbehorende sokken of sluipers die je voeten warm hielden. Je
had een wollen winterjas waar de wind vrijelijk doorheen blies. Je had 's ochtends ijsbloemen
op de ruiten van je slaapkamer. Je wist niet beter.
'Een rustige leerling die geconcentreerd doorwerkt.' Zo omschreef de roodharige docente me
op de ouderavond. Nou, dat wilden mijn ouders graag horen. Ze hadden me toch maar puik
opgevoed. Op zekere ochtend vroeg de roodharige: 'Wie heeft er minstens twintig goede
boeken thuis staan?' Er gingen een stuk of zeven vingers omhoog, waaronder de mijne. De
rest van de klas was waarschijnlijk nog bij zichzelf aan het nagaan, wat goede boeken waren.
Ik dacht het wel te weten, want ik was al een eind op weg met mijn eindexamenlijst
Nederlands. Zo had ik Oeroeg van Hella Haasse al gelezen. Het boek was mooi genoeg en
dun genoeg. Wat kon er trouwens toch nog veel gebeuren in zo'n slank boek. Een
vriendschap tussen een blanke en een bruine jongen. Waarom niet. Vriendschap is een
kwestie van chemie. Het kan alle kleuren van de regenboog overstijgen. En liefde kan
hetzelfde doen. Zo werden mensen uit verschillende werelden die al gebonden waren aan een
andere partner, ondanks dat verliefd op elkaar. Die volwassenen toch! Ze maakten er een
potje van. En dan ook nog eens teveel drinken, luidruchtig zijn en midden in de nacht het
water op willen, met jonge kinderen erbij.
Aan mijn ouders vertelde ik niet dat ik Oeroeg gelezen had. Ze hoefden niet te weten dat ik
wist dat volwassenen een masker van onkreukbaarheid voerden tot ze uiteindelijk losbraken.
Wat jammer dat die vriendschap van de jongens omsloeg in vijandschap. Was dat nou nodig?
Ik vond dat het boek verkeerd eindigde, hoewel ik al geleerd had dat het binnen de literatuur
eerder ging om originele oplossingen dan om een goed einde.
Nooit kwam het bij me op dat Oeroeg iets met mij te maken zou kunnen hebben. Achteraf
gezien is dat vreemd. Ik had op de dinsdagochtend genoeg tijd om na te denken, wanneer ik
door de grote ramen van het lokaal Nederlands naar de besneeuwde weilanden staarde. Ik
identificeerde me noch met de bruine jongen noch met de blanke jongen. Het bleven twee
figuren die hun rol speelden in een bewonderenswaardig decor van mooie woorden. Mijn
ouders waren trouwens ook geen mensen die aan tafel zeiden: 'Dat boek Oeroeg, weet je
waar dat eigenlijk over gaat?' Als dat gebeurd was had ik een leerzaam onderdeel Indië tot
me kunnen nemen. Maar misschien was de stof wel helemaal niet tot me doorgedrongen,
want ik leefde nog in tempo doeloe. Indië, dat was voor mij dat andere dunne boekje: 'Nog
pas gisteren.' Ik had echt niemand nodig om me duidelijk te maken hoe Indië voelde, leefde
en ademde. Daar had Maria Dermoüt al voor
gezorgd.
door Ciska Cress
Weer veel meegemaakt de
afgelopen tijd in Indonesië.
In november en in december
de ramadan en Idul Fitri
meegemaakt.
Vanaf vijf november begon de ramadan.
De mensen vasten, dus niets eten en
drinken, vanaf vier uur 's morgens tot
zes uur 's avonds. Daarna beginnen ze
met een slokje water en mogen ze eten.
Om ongeveer half twee 's nachts worden
ze gewekt door alle moskeeën, door de
luidsprekers wordt keihard geroepen:
'bangun, bangun en sahur, sahur,
sahur!' In het begin schrok ik me wezen
loos want wie schreeuwde zo hard en zo
vroeg in de ochtend. Dus wekte ik Etty
en vroeg wat het betekende en waarom
er zo hard om 'sajur' werd gevraagd.
Krijg je dan sajur en is dat sajur asam of
lodeh? Met z'n allen natuurlijk ontzet
tend gelachen om zo'n stomme vraag.
Heb ik me laten uitleggen dat 'bangun'
wakker worden is en 'sahur' is eigenlijk
etenstijd, het eten vroeg in de ochtend
voor het vasten.
Ik heb met mijn Indonesische vrienden
veel gepraat over moslims en op een
gegeven moment wilde ik het allemaal
zelf beleven. Voelen hoe een vrouw zich
voelt als ze gekleed is in een moslimge
waad, kerudung en mukena, dat is een
speciaal wit gebedskleed op een sejadah
(een tapijtje om op te knielen en te bid
den). Omdat ik zoveel interesse toonde
kreeg ik een compleet stel. Ondanks dat
het buiten vijfendertig graden was, is
zo'n gewaad heerlijk koel en voelde ik
me best wel prettig. Ik heb een moskee
bezocht waar ik enkele gebeden en
Arabisch schrijven heb geleerd.
Op zes december was het vasten afgelo
pen en begon Idul Fitri. De winkels
waren gesloten, de mensen zijn vrij en
wie er geld voor over had nam een klei
ne vakantie. Voornamelijk om familiele
den te bezoeken, die ver weg wonen. Je
kunt het vergelijken met Kerstmis in
Nederland. Veel drinken en nog veel
meer eten. Met Idul Fitri wordt de hele
moessQn
14
