Zikken
Schrijfsters uit het Damescompartiment
(1919)
door Vilan van de Loo
Schrijven over het Indië van
weleer, is dat altijd schrijven
over heimwee en melancho
lie? Bij Aya Zikken niet. Zij
hield van Indië, was er thuis
en in Indonesië vindt zij
weer wat eens was, al is het
veranderd.
Nadat zij voor het eerst terug was
geweest, zei Aya Zikken daarover:
'Geur, smaak, emoties verbonden met
mijn jeugd. De klapperbomen, de met
bougainvillea begroeide huizen, de
takken van een rambutanboom vol
stekelige rode vruchten hangend over
een dak van gegolfd plaatijzer, de
waranda's van de huizen, de lachende
gezichten. Het betasten van vroeger
gekende dingen, het aanraken van de
geledingen van suikerriet, scherp
alanggras langs de blote benen. De
echte dingen waren niet veranderd.'
Maar er was meer dan dat.
In Indische jaren vertelt Aya Zikken het
verhaal van haar vader. Per, zoals hij
in deze roman heet, vertrok uit zijn
geboorteplaats Epe met zijn gezin naar
Indië. Haar moeder, Manna, kon daar
niet aarden, maar hij was er op een
wonderlijke manier thuis. Alsof Per er
altijd gehoord had. Aya Zikken
beschrijft hoe deze Hollandse man
Batavia ervaart: 'Er waren geuren om
hem heen die hij niet kende. Hij
meende exotische vruchten te ruiken,
de geur van arangvuurtjes. Ook de
inlander die zo zwijgend maar vaag
glimlachend vlak bij hem zat, had een
heel eigen lijfelijke lucht die hij nergens
eerder had geroken. Hij zou het niet
kunnen omschrijven maar hij wist dat
die lucht hem beviel. Het was alsof hij
die eigenlijk altijd al gemist had en dat
zonder die geuren van dichtbij en
veraf het leven tot nu toe een beetje
onaf was geweest. En al wist hij dat
het onzin was, hij had toch het gevoel
dat dit alles altijd al op hem had liggen
wachten, dat het voor hem was wegge
legd.' Een prachtig citaat, om de
schoonheid van de woorden en de
inhoud ervan. Een mens dat zijn
plaats heeft gevonden, thuis is geko
men. In Indië.
De Indische jaren in het boek zijn fei
telijk die van Aya's vader. Net als
andere boeken, lijkt ook dit boek auto
biografisch. Voorvallen en namen uit
andere romans keren terug. Wie meer
van haar romans leest, raakt vertrouw
der met de wereld van Aya Zikken.
Indisch? Ja en nee. In De Atlasvlinder
(1958) zegt iemand tegen het meisje
Gembyr: 'Jouw bloed is onvermengd,
.jmaar jouw geest is gemengd.' Wie
Aya Zikken vaak gelezen heeft herkent
haar daarin.
Prijzen
Aya Zikken werd in 1919 geboren. In
Epe, Gelderland. Toen ze bijna zeven
jaar was, ging het gezin naar Indië.
Haar vader was gouvernementsambte
naar en werd iedere twee jaar overge
plaatst. Dat betekende steeds afscheid
nemen, vriendschappen loslaten en
elders opnieuw beginnen. Eerst woon
de ze in Bandoeng, toen het dorpje
Lahat (Zuid-Sumatra), daarna ver
trokken ze naar Soerabaja op Java
waar Aya naar de hoogere burger
school moest. In 1939 keerden haar
vader en moeder met de kinderen
terug naar Nederland. Met verlof. Aya
Zikken hierover: 'We waren er net,
hadden nog niets gezien. Hij zag al
meteen dat hij hier niet meer kon wen
nen. Dat had niets met de dreigende
oorlog te maken. Hij wist gewoon: dit
is mijn thuis niet meer'. Vader ging
terug, moeder en de twee zusjes mee
en Aya bleef in Nederland. In deze
jaren begon ze te publiceren. Schrijven
deed ze al eerder. Verhaaltjes, in een
schrift.
Aya Zikken trouwde, kreeg twee doch
ters, en scheidde van haar man. In
deze jaren kwam haar literaire talent
tot bloei. Haar eerste manuscript werd
gepubliceerd door de deftige
Arbeiderspers. Het boek was een suc
ces en er volgden meer. Bij elkaar
heeft Aya Zikken nu zo'n 25 boeken
op haar naam staan. Haar werk werd
herhaaldelijk bekroond. Met De
Atlasvlinder won ze in 1961 de
Boekenmarktprijs van de Bijenkorf. In
1975 ontving ze voor haar hele oeuvre
de Marianne Philipsprijs en in 1997
kreeg ze om dezelfde reden de Anna
Bijnsprijs. Ook werd ze onderscheiden
met een eregeld van het Fonds voor de
Letteren. In De Volkskrant (21 septem
ber 2001) meldde ze weer aan het
schrijven te zijn: 'Ik heb nog lang geen
tijd om dood te gaan.' En waarom zou
ze ook? Aya Zikken is pas 83 jaar. Ze
reist, ze schrijft, en is nieuwsgierig
naar wat de dag brengt.
Niet al haar boeken zijn Indisch. Zo is
de roman Alleen polenta vandaag
(1954) in Italië gesitueerd. In Voor het
vandaag werd (2000), haalde ze herin
neringen op aan auteurs die zij gekend
heeft. Onder hen bevinden zich
bekende namen als Beb Vuyk, Hella S.
Haasse en Gerard Reve. Maar de boe-
moessQn
Dagboeken
34
