haar man Henk. Dit keer heeft hij, de
man, een ondergeschikte rol in het
geheel. Hij is nu het instrument dat
door de schrijfster gebruikt wordt om
de hoofdpersoon haar doel te laten
bereiken en daardoor tot een held te
maken. Het gevolg is een toch wel
revolutionair vrouwelijk heldenpiot.
In De Godin die Wacht wordt eigenlijk
van de mannelijke hoofdpersoon ver
wacht dat hij de ethische idealen en
gedachtegang van de Nederlandse
politiek en het Nederlandse rechtssys
teem op dat moment tot uitdrukking
brengt in zijn daden in Indië. Hij is
tenslotte jurist. Het rechtssysteem leent
zich toch bij uitstek voor het 'ver
heffende' ideaal dat de Nederlander
moet uitdragen. Dat dit meestal
gedaan wordt door de blanke vrouw,
wordt in deze roman in eerste instantie
bestreden. Aan het eind van het boek
blijkt dat het traditionele beeld van de
'beschavende vrouw' correct is. Ada
neemt de fakkel van Van Heemsbergen
over als vertegenwoordigster van het
Europese, het reine, het nog niet beïn
vloedde. Kortom, het ethische ideaal
waar iedereen zich door zou moeten
laten leiden in de omgang met de loka
le bevolking. Alleen de blanke
Europese vrouw was in staat de ethi
sche idealen van de Europese bescha
ving naar behoren over te brengen.
Mannen zijn wat dit betreft inferieur
aan de vrouw en hebben een sterke
vrouwenhand nodig om zich staande
te houden in een verloederde koloniale
maatschappij. De aanwezigheid van
een beschavende en vooral zuiverende
vrouw was dan ook geen overbodige
luxe, maar bittere noodzaak.
Ver lie! I ing'
De beschavende taak die de vrouw van
romanschrijvers en -schrijfsters mee
kreeg nam soms bijna missieachtige
vormen aan. Net als de missionarissen
betrad de blanke Europese vrouw een
compleet andere wereld dan zij
gewend was. Zij kwam terecht in een
samenleving waarin de aanwezige
blanken krampachtig probeerden vast
te houden aan de Nederlandse normen
en waarden van Hollandse properheid
binnen de strikt begrensde Europese
gemeenschap. De pas in Nederlands-
Indië aangekomen vrouw kreeg vaak
heel wat te stellen met de huisbedien
den die tot haar komst voor de man
hadden gezorgd. Deze bedienden
zagen haar als een ongewenste indrin
ger die niet begreep hoe het er in de
tropen aan toe ging. Vooral op het
gebied van hygiëne en de opvoeding
van de kinderen ontstonden vaak
strubbelingen.
Regelmatig ook werd de Europese
vrouw geconfronteerd met het
Indonesische liefdesleven van haar
man. De nyai speelde hierin een pro
minente rol. Met de komst van de
Europese vrouw verloor de nyai haar
positie als minnares en verdween zo
door de achterdeur naar de verblijven
van de bedienden. Daarnaast waren
verveling en heimwee andere bijkom
stigheden van het leven in de tropen.
Vooral op de afgelegen posten in het
binnenland, waar de man de hele dag
in touw was en weinig tijd had om
zich om zijn echtgenote te bekomme
ren. De vrouw moest dus bezigheden
zoeken om haar dagen mee te vullen.
In Nederland wisten ze wel raad met
deze ledige vrouwen en dus kreeg de
vrouwelijke hoofdpersoon in Indische
romans vaak een 'taak' mee. Aan de
ene kant moest zij de blanke man voor
misstappen behoeden. Aan de andere
kant moest zij zorgen voor de zoge
naamde 'verheffing' van de
Indonesiër.
Eendracht en eenheid
De blanke Europese vrouw die het
idee opvatte op avontuur te gaan in
Nederlands-Indië koos geen eenvou
dig reisdoel. Al voordat zij op reis
ging, werd ze beïnvloed door de
heersende denkbeelden over wat goed
en proper was voor de blanke
Europese vrouw die op reis ging naar
de Oost. Vooral de Indische romans,
waarvan er in dit artikel slechts twee
behandeld worden, leverden hieraan
een belangrijke bijdrage. Deze romans
waren erg populair en juist in deze
veelgelezen werken kreeg de blanke
Europese vrouw, in tegenstelling tot
haar mannelijke reisgenoot, een spe
ciale missie mee die haar in staat
moest stellen zich nuttig te maken in
Indië. De verloedering die onder de
blanke mannelijke bevolking was inge
zet moest gestopt worden. Het was de
blanke Europese vrouw die voor deze
ommezwaai op het gebied van zeden
en moraal moest zorgen.
Doel van dit alles was het leggen van
een flinterdunne film over de gebar
sten glazen bol die de Europese
gemeenschap in Indië voor moest stel
len. Deze gemeenschap moest een
toonbeeld van eenvoud zijn. Anders
zou de onrust en anarchie niet te over
zien zijn en zouden de Europese kolo
niale machten hun invloed in de
kolonie langzaam maar zeker verlie
zen. De blanke Europese vrouw was
de aangewezen persoon om de een
heid te waarborgen. Scheurtjes en
barstjes in het oppervlak moest zij ver
hullen en gladstrijken. Vaak diende de
Europese vrouw dan ook als een soort
katalysator temidden van de verschil
lende, maar vooral botsende, normen
en waarden van Oost en West.
Dit artikel is gebaseerd op
Janneke Janssen's scriptie Blanke
Pioniersters in Nederlands-Indië,
1870-1914. Gender en het kolo
niale in twee Indische romans van
Louise B.B. en Augusta de Wit en
al eerder verschenen in Raffia.
Bent u nieuwsgierig naar
Janneke de Pionierster? U kunt
deze roman gratis downloaden
uit de bibliotheek van het
Damescompartiment Online.
Daar vindt u ook andere romans
over Indië, geschreven door
vrouwelijke auteurs,
http ://www. damescomparti
ment.nl
moessQn
.36
