'Jan Toorop was tijdens zijn leven al een legende'
daar aan de Academie te studeren. Jan voelde zich in Brussel als
een vis in het water. Brussel was in die tijd het internationale,
bruisende centrum van vernieuwingen in de architectuur, beel
dende kunst en toegepaste kunst. Hij ontmoet er kunstenaars die
nu tot de top van de klassiek modernen behoren. Hij wordt, als
enige Nederlander, uitgenodigd lid te worden van de avantgar-
distische kunstenaarsvereniging Les Vingt (de twintig). Dit getal
duidt het aantal leden van deze groepering aan. Hij zou er jaarlijks
zijn werk exposeren, dat daar op juiste waarde werd geschat.
Toorop was zeer ontvankelijk voor nieuwe stromingen in de schil
derkunst. In zijn beginjaren werkte hij impressionistisch. Later,
toen hij het werk van de Franse schilder Seurat zag, ontwikkelde
hij een eigen variant van dit pointillisme (stippeltechniek). Als
eerste in Nederland introduceerde hij deze techniek.
De Schipbreuk
Heel kenmerkend voor hem zijn zijn symbolistische werken. Met
behulp van symbolen wordt een bepaald idee, een gedachte en ook
diepe zielenroerselen tot uitdrukking gebracht. Ook daarin was
Toorop de eerste in Nederland. In 1890 ontstond zijn symbolistische
schilderij De Venus van de Zee. De grondtoon van zijn symbolistische
werken is somber. De strijd tussen goed en kwaad komt er veel in
voor. Toorop vermengde in zijn symbolistische werken invloeden van
het westen in combinatie met die van het oosten (wajangachtige
figuren) Dit is goed te zien op de poster voor De Schipbreuk, een
parodistische cantate van Johannes de Meester. De woeste zee
wordt door de fatale vrouwen met hun wajangachtige lijven
gesymboliseerd. Zij zullen de schipbreuk veroorzaken. Het haar van
de vrouwen verbeeldt huizenhoge golven en het fatale van de vrou
wen wordt benadrukt door de valse blik in de ogen. Links in de hoek
kruipen de opvarenden angstig weg. De lier die de vrouw met haar
lange vingers beroert, is symbool voor verdriet.
Piano
In Brussel ontmoette hij ook zijn toekomstige vrouw. De Britse
Annie Hall, geboren in Ierland uit Schotse ouders. Hij ging met
haar naar Engeland om haar ouders te bezoeken, die vreemd opke
ken toen hun lelieblanke dochter met deze donkergekleurde kun
stenaar bij hen kwam. In Londen ontmoette hij William Morris, de
voorman van de Arts and Crafts movement, en de Amerikaanse
schilder James McNeill Whistler. Jan voelde zich in Engeland niet
thuis, werd er afstandelijk bejegend. Wat een verschil met Brussel!
Hij zou er een levenslange aversie tegen de Engelsen aan over
houden. Daarna woonde het echtpaar nog in Brussel, Den Haag,
Katwijk aan Zee, Domburg, Amsterdam en Nijmegen.
Tijdens zijn leven was Toorop al een legende. Hij was beroemd in
binnen- en buitenland. Hij exposeerde onder meer in Oostenrijk
en Duitsland. In Nederland werd hij niet altijd begrepen. Hij kon
ook geen uitleg geven over zijn symbolistische schilderijen. Zijn
breed uitgemeten bespreking gaf het publiek geen duidelijk
inzicht. Liever kroop hij achter de piano, want piano spelen kon hij
als de beste. Hij was beminnelijk, goedlachs en zachtaardig, ieder
een mocht hem graag.
maart 2004 17
