uit de kunst o door Frans Leidelmeijer
De Pisangboom; zo noemde de schilderes Mies Callenfels-Carsten (1893-1982) dit schilderij, dat in 1936
in Nederlands-lndië door haar is gemaakt.
De Pisangboom
eenvoudigde vormen. En prominent op de voorgrond een pisangboom.
De padi groeit in het water, waar zich ook de blauwe lucht met wolken in
spiegelen. De schilderes zal op een berg of heuvel hebben gestaan toen
ze dit uitzicht had. Dit soort vergezichten heb je ook als je met de trein
van Bandung naar Yogyakarta gaat.
Ik heb dit schilderij gekocht omdat ik getroffen werd door de voorstelling
van een Indisch landschap, in een door mij zo gewaardeerde modernisti
sche stijl. Dus zowel mijn nostalgisch, als mijn esthetisch gevoel werden
bevredigd. Was het nostalgie of heimwee die me bewogen dit werk aan
te schaffen? De betekenis van deze twee termen liggen dicht bij elkaar.
Heimwee Heimwehkomt uit het Zwitsers dialect en betekent een
ziekelijk verlangen naar huis. Nostalgie komt van de Griekse woorden
nostos (terugkeer) en algie (pijn).
Ik ben me er ook pijnlijk van bewust dat ik langzamerhand tot die gene
ratie ga behoren die dit soort landschappen nog tijdens Tempo Doeloe
heeft gezien. We woonden aan de rand van de stad en mijn twee oudere
broers gingen vaak met vriendjes naar de sawah's. Zomaar om te spelen
en op zoek naar avontuur. Dan liepen ze over de paden en sprongen weg
voor de oelers (kleine slangetjes). De toen nog vele glatiks (rijstvogeltjes)
die daar rondvlogen, werden door de mensen die de sawah's bewaakten,
verjaagd. Helaas ken ik dit beeld alleen van verhalen, zelf heb ik, jammer
genoeg, toen niet door de sawah's gelopen.
Dit schilderij van een landschap is geen zogenaamd 'Mooi Indië-schil-
derij'. Deze wat zoete, in naturalistische stijl geschilderde werken, met
bijna altijd een berg aan de horizon, komen veel voor. De schilder Eland is
de schilder bij uitstek van dit genre. Zijn werk doet mij weinig, maar het
afgebeelde schilderij des te meer.
Het onderwerp is weliswaar het natuurschoon van Indië, maar dan in
een moderne stijl uitgevoerd. De stijl van de jaren twintig en dertig. Dat
maakt het schilderij interessant. Wat opvalt is het perspectief en de ver-
Frans Leidelmeijer
bespreekt iedere maand een kunst
object dat ontstaan is uit Europese en
Indische kruisbestuiving.
Mies Callenfels-Carsten werd geboren in Roermond, maar verhuisde
naar Den Haag, waar zij van 1913 tot 1917 de Academie voor Beeldende
Kunsten volgde. Ze kreeg er onder andere les van Albert Roelofs. Nader
hand werd zij in de hofstad lid van de kunstenaarsverenigingen Pulchri
en van de Haagse Kunstkring. Ze was een reislustig type; reisde naar
alle landen rond de Middellandse Zee en Nederlands-lndië.Tijdens haar
verblijf in Indië woonde ze in Batavia.
Het is dus aannemelijk dat dit landschap in West-Java geschilderd is.
Na vele omzwervingen vestigde de schilderes Mies Carsten, weduwe van
Callenfels, zich in 1956 in het Zeeuwse plaatsje waar ze tot haar dood
heeft gewoond en gewerkt. Ze ligt er ook begraven, naast de bekende
Zeeuwse schilder Reimond Kimpe.
Zou ze op haar ouwe dag, al mijmerend over de schilderijen, die ze
tijdens haar leven heeft gemaakt, nog wel eens hebben teruggedacht
aan dit schilderij met het sawahlandschap en de pisangboom?
oktober 2004 15
