'Wil je geloven in mensen en
idealen? Of word je cynisch
Thom Hoffmans opa woonde in Palembang en zat in de olie. Daar
trouwde hij met zijn oma, een Indische. In 1933 kwam het gezin naar
Nederland. Wanneer Hoffman als jongetje bij hen op bezoek kwam
zat hij altijd tussen de Indische spullen. Zodoende was hij in 1978 al op
voorhand geïnteresseerd in Max Havelaar. Hoffman: 'Fons Rademakers
verfilming van het boek draaide toen in de bioscoop. In mijn kamertje
in Arnhem las ik een interview met Peter Faber over die film. Ik heb het
gelijk uitgeknipt en bewaard. In een interview zei Faber dat hij door de
Havelaar begon na te denken over het geloof in rechtvaardigheid. Toen
was mijn interesse in de romanfiguur gewekt.'
Nu, zevenentwintig jaar later, speelt Hoffman (Wassenaar, 1957) zelf in
een toneelversie van Max Havelaar. Hoffman: 'Ik vind het een eer om
in zo'n klassieker te mogen spelen.' Hij speelt de rollen van Sjaalman
en Max Havelaar. Van een ultieme hoofdrol wil Hoffman echter niet
spreken:'Het stuk heeft niet één hoofdrol. Je hebt natuurlijk ook
Droogstoppel, zijn oude schoolvriend en tegenhanger. Maar iedereen
levert een even grote bijdrage. Ik ben behalve mijn personage vooral
onderdeel van het geheel. De hele cast staat de hele voorstelling op
het toneel. Het is echt een groepsvoorstelling.'
Om het vierhonderd pagina's tellende boek geschikt te maken voor
een toneelvoorstelling van anderhalf uur heeft scenarioschrijver Ger
Thijs de vorm van het verhaal aangepast. Hoffman:'In het stuk kijkje
naar Indië, via de ogen van de Droogstoppels. In werkelijkheid speelt
het verhaal zich af tussen de schuifdeuren van een Amsterdams
grachtenpand. Droogstoppel, Rosemeyer en de andere karakters lezen
voor uit Sjaalmans papieren. Alsof ze in een toneelstuk gaan spelen.
Nederlands-lndië is aanwezig in de verbeelding van de hoofdpersonen.
Omdat iedereen een Amsterdams én een Indisch karakter speelt, ben je
in een handomdraai tussen de bamboe en de kokospalmen.'
Omdat Sjaalman de teksten van Max Havelaar heeft geschreven,
wordt Havelaar in het stuk als een held neergezet.'Sjaalman probeert
de daden van Havelaarte rechtvaardigen. Max Havelaar is de jonge
Sjaalman. Havelaar is jong, romantisch en idealistisch terwijl Sjaalman
oud, realistisch en, behalve verbitterd, ook aan de bedelstaf is. Het lijkt
misschien moeilijk om twee karakters die zo verschillend zijn te spelen
maar dat valt wel mee. Het is gewoon dezelfde persoon in een andere
levensfase.'
Deze manier van vertellen komt overeen met het boek van Multatuli.
Hoffman: "Maar omdat we inmiddels in 2005 leven is er meer. Eduard
Douwes Dekker komt indirect ook in het stuk voor. We bekijken hem
met de kennis die we nu over hem hebben. We weten nu hoe het met
hem is afgelopen. Hij was een ambitieuze schrijver, onaangepast in zijn
gedrag. Een man met hoge idealen die ze in zijn eigen leven niet wist
waar te maken. Eigenlijk was Douwes Dekker een onmogelijk figuur.
Hij had moeite in het gareel te blijven, had constant schulden en zijn
relaties verliepen rampzalig. Maar waar de Havelaar over gaat: Hij was
constant in conflict met het gouvernement. Niet bepaald de ideale
eigenschappen voor een bestuursambtenaar. Door al deze character
flaws is hij een zeer interessant personage om te spelen. Die tekortko
mingen maken hem menselijk. Met zijn snor en zijn wapperende haren
is hij voorts een beetje de popster van zijn tijd. Ik zou graag een keer
een documentaire over de historische figuur Douwes Dekker maken.
Dat komt wel een keer, als ik er tijd voor heb. Het is leuk om nu met
dit toneelstuk aandacht te vragen voor de wereld van Max Havelaar.
Het boek is het meer dan waard. Er valt veel te lachen, het is geen
zwaarmoedig toneelstuk. De scherpe pen van Multatuli en de dubbele
moraal maken het een komisch stuk. De Nederlanders in het verhaal
worden heel karikaturaal neergezet. Sommige sketches hebben Kop-
spijkers-achtige kanten. Maar daana gaat het de diepte in, en blijkt de
Havelaar nog steeds erg actueel en geladen.
Een deel van de voorstellingen van Max Havelaar wordt voorafge
gaan door een lezing over het boek. Een niet alledaagse combinatie.
Hoffman: 'Wat denk je hoe Multatuli het aangepakt zou hebben als
hij nu leefde. Ik denk dat hij ook zoiets had gedaan. Hij zou alle mid
delen gebruikt hebben om zijn verhaal te vertellen. Het zou een soort
multimediale voorstelling worden met een website met alles erop en
eraan. Door de schrijfstijl en de collage van verschillende genres is Max
Havelaar zo'n onstellend modern boek. Dat is het nog steeds eigenlijk.
Ik durf te zeggen dat Max Havelaar tot op de dag van vandaag onover
troffen is in de Nederlandse literatuur. Hij wisselt verschillende genres
af in zijn boek; documentaire, brieven komedie, parabels en sprookjes.
Het verhaal van Saïdja en Adinda bijvoorbeeld. Er is na Max Havelaar
geen boek meer geschreven dat zo avontuurlijk is.'
moesson
