Orchideeën in tempo doeloe
een herinnering van Rob Böck
Anggreks in Poerworedjo, 1942. Deze prachtige foto is genomen op de trouwdag van Frans Poortman en Wies Giezenherg in maart 1942 in Poerworedjo. Op de
voorgalerij van de familie Giezenberg is te zien hoe de orchideeën worden gehouden. De orchideeën zijn ook verwerkt in het trouwboeket van de bruid en in de
corsage van de bruidegom. Foto uit de collectie van Henk Rath.
'Ze groeiden in een boom in de tuin van het huis in Bandoeng
waar ik geboren ben. Mijn vader had ook enkele planten vastge
bonden aan de palen van onze voorgalerij. De buren hadden ze
ook en de mensen die daarnaast woonden eveneens. Zonder veel
verzorging bloeiden ze altijd uitbundig. Ik kan ze mij eigenlijk
niet zonder bloemen herinneren. Ook weet ik nog dat ze zich
stevig met dikke wortels vasthielden. Wortels die meest omhoog
groeiden langs de palen en die uiteindelijk de dakgoot bereik
ten, waarin altijd wel wat humus lag. Mijn vader had enkele
planten op de pasar gekocht en ook zelf een paar meegenomen
uit het oerwoud, waar hij wel eens met vrienden op jacht ging.
Ze heetten daar anggrek bulan, hetgeen maanorchidee bete
kent in het Indonesisch. Ze werden zo genoemd omdat ze met
hun ronde, witte bloemen in het maanlicht even mooi afstaken
tegen de donkere achtergrond als de maan zelf tegen de duistere
nachtlucht. Ze maken deel uit van mijn vroegste jeugdherin
neringen en van de vaak nostalgische gedachten aan mijn
geboorteland.'
mentros eerst aanzagen voor een dansende zwerm vlinders en hem
daarom vlinderorchidee noemden. Inheems komt de vlinderorchidee
voor in warme streken op de lager gelegen hellingen in de schaduwrijke
tropische wouden van Azië en Maleisië. Maar wie denkt dat de anggrek
bulan nog steeds frank en vrij overal groeit in Indonesië, heeft het mis.
Eerst pleegde de 19e eeuwse orchideeënkoorts roofbouw op de anggrek
bulan, en nu is ontbossing de grootste vijand. Doordat liefhebbers vaak
meer belangstelling hebben voor het kruisen van orchideeën en het
kweken van nieuwe soorten, is de aandacht voor de originele soorten
minimaal. Zo wordt bijvoorbeeld de Phalaenopsis javanica al geruime
tijd met uitsterven bedreigd.
Mystiek en sensueel
Ook al kun je ze tegenwoordig zelfs kopen bij de supermarkt, orchideeën
houden toch een exclusieve, mystieke uitstraling. Wanneer orchideeën in
parfums worden verwerkt, wordt de geur steevast omschreven als'mys
tiek' en 'sensueel'. Waar haalt de orchidee haar mysterieuze aura toch
vandaan? Dat heeft alles te maken met de onwetendheid waarmee de
orchidee was omringd in de negentiende eeuw. Het was de Victoriaanse,
kuise tijd en daar was ineens een betoverende schoonheid die, zoals
men eerst dacht, in het donker groeide. Bovendien bleef het heel lang
een mysterie hoe de orchidee zich voortplantte. Daarnaast is het immers
zo dat bijna alles wat met exotische, verre oorden te maken heeft, met
sensualiteit in verband wordt gebracht.
februari 2005 21
