Men vs. Ik
Ronald Pino
We gaan verder met het begrip angst als een vage emotie die ons er
gens van terug doet schrikken. Angst is altijd onbestemd in tegenstel
ling tot vrees die angst is voor iets bepaalds. Angsten begeleiden ons in
ons leven, schreef ik in juli. Hoe zit het met angst voor niets? Angsten
die verdwijnen zodra je aan de slag gaat.'Ze zijn al weg. Het waren
angsten om niets', sussen we onszelf.
Twee filosofen hebben zich diep gebogen over het probleem van angs
ten voor niets en ze komen tot de conclusie dat het om belangrijke
dingen gaat.
Voor de Duitse filosoof Martin Heidegger (1889-1976) is de angst
om niets, de angst om het ontmoeten van ons zelf. Als we met niets
bezig zijn of, zoals bij het wakker worden onze geest nog niet door
ons verstand wordt gestuurd, dan komen we angstig tot besef van
ons zelf. Volgens Heidegger zijn we doorgaans niet onszelf maar een
'men' - dus wat anderen van ons verwachten. Vanaf onze geboorte
leren we te praten als mama en te doen wat papa en mama van ons
eisen. Dan gaan we naar school en om daar te blijven, passen we ons
aan. Later in ons werk hebben we ook geen andere keus dan ons aan
te passen. Heeft de mens in het algemeen wel een eigen zelf? Velen
zijn dat vergeten en gedragen zich, kleden zich, doen, denken en praten
zoals 'men' dat doet. Als iemand zegt 'ik eet doorgaans om zes uur' dan
bedoelt hij te zeggen dat 'men doorgaans om zes uur eet.' Overal waar
een individu in uitspraken over zichzelf ik door men kan vervangen, is
hij geen ik maar een men met een ik als masker. Heidegger heeft in 1927
het verval tot'het men'van de mens uitgebreid geanalyseerd en van
daaruit voorspellingen gedaan. Die ook zijn uitgekomen; wat het beste
bewijs is dat hij het juist heeft gezien en dat de mensheid inderdaad
doende is te vervallen tot een ik-loos men*. Soms worden we door ons
(vergeten) ik overvallen en dient het zich aan als een vage angst of
zelfs als stervensangst.
Ik denk dat heel veel Indische Nederlanders het gevoel van angst voor
niets goed kennen. Nu weetje wat er mede gaande is met jou als je
vaak schreeuwend wakker wordt van dezelfde angstdroom!
De Franse filosoof Sartre staat in zijn verklaring dicht bij Heideg
ger maar dat is geen wonder; hij was een leerling van Heidegger. Hij
verklaart de angst vanuit onze vrees voor onze vrijheid. De mens moet
kiezen voor zijn vrijheid als individu en daar zijn verantwoordelijkheid
voor nemen, anders is hij de mauvaisfoi* - te kwader trouw.
Misschien treft dat verwijt wel min of meer ons allen. Maar we wisten
het niet. We hebben onze vrijheid ingeruild voor veilige omgang met
anderen. Angstdromen en angstgevoelens kunnen ons wakker maken
uit onze aanpassing tot 'een men' zonder ik.
Wij Indo's zijn het best geïntegreerde volksdeel van Nederland. We
zijn nooit de straat opgegaan om te protesteren en we zijn zo lomp
behandeld dat zelfs de regering er een zekere gêne over voelde en een
goedwillend gebaar maakte.
Er is niets aan te doen. Dromen horen bij de slaap. De slaap is onmis
baar voor de gezondheid. Dus horen dromen bij een gezond leven.
Angstdromen - en zeker regelmatig terugkerende dromen - attende
ren ons op het verlies van een stuk van ons originele ik. Je woede uiten
is in sommige gevallen gezond. Maar als de woede eigenlijk verdriet is,
dan moetje weer leren je verdriet te voelen als verdriet. Het kan hel
pen datje in gedachten terug gaat naar een plek of naar een tijd waar
je liever niet aan denkt. Probeer je jezelf voor te stellen zoals je toen
was; heel nauwkeurig tot in details. En vertel aan je vroegere ik hoe
het nu met je gaat. Die ontmoeting helpt je te groeien naar je eigen
actuele werkelijkheid.
Ronald Pino (Bandoeng, i939) is psychotherapeut en schrijft over de voorspel
lende kracht van dromen. Zit u - of een goede vriend - met een psychologisch
probleem, een kwestie of heeft u een terugkerende droom waarvan u de beteke
nis wilt weten? Elke maand geeft Ronald Pino Moesson-lezers advies. Stuur uw
vraag naar Moesson, Postbus 2074, 3800 CB Amersfoort, of e-mail hem naar:
redactie@moesson.com
Vergeet bij het inzenden van uw droom vooral niet zoveel mogelijk over uw
leven en uzelf te schrijven zodat Ronald Pino zich een goed beeld kan vormen
over u, uw huidige levensomstandigheden en geschiedenis!
Als je het besterft van angst om niets, vraag je dan af welke wensen
je nog graag vervuld zou willen zien. Je hoeft ze alleen maar bewust
voor je te zien; ze even bewust tezijn-dan ben je even bewust jezelf.
M. Heidegger. Sein und Zeit,Tübingen 2001. Over angst pag. 91; over het men pag. 126.
'J.-P. Sartre. L'Existentialisme est un humanisme, Paris 1962. pag. 81.
juli 2005 23
