'Soeharto heeft veel voor Indonesië betekend'
OGRAFii SJORSBOS
De beschermeling van Soeharto, plunderaar van de staatskas, een
fantast. Het zijn allemaal typeringen gebruikt om Bacharuddin Yusuf
Habibie te duiden. Als oogappel van Soeharto had hij de publieke
opinie altijd tegen zich. Iemand die zo beschermd werd door Soeharto,
iemand die alles aan hem te danken heeft, dat kon toch nooit wat
zijn? Hij was de rechterhand van Soeharto, een hand met een gat wel
te verstaan. Als Pinkeltje in Luilekkerland kreeg hij bijna onbeperkte
middelen om Indonesië technologisch mee te laten gaan in de vaart
der volkeren. Het was daarom ook niet verwonderlijk dat Habibie's
presidentschap na de val van Soeharto met cynisme werd ontvangen.
Habibie zelf deed het niet zo veel. Na twintig jaar ministerschap was
hij wel gewend dat iedereen een mening over hem had.'Mensen heb
ben altijd vooroordelen over me gehad. Dat maakt me niets uit. Al is
de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel. Zo was het
spreekwoord toch?'
Habibie heeft duidelijk zin in het interview. Wanneer hij de woonkamer
van zijn huis in het Wassenaar van München, zoals hij het zelf noemt,
binnenkomt, verwelkomt hij me in vloeiend Nederlands zoals alleen
Indonesiërs dat nog kunnen die in Nederlands-lndië Nederlands onder
wijs hebben genoten. Duidelijk articulerend en foutloos. Aan de muur
hangt het statieportret uit de tijd van zijn presidentschap en
een foto van hem samen met the Iron Lady, op tafel staat een schaal
met door zijn vrouw gebakken chocoladekoekjes.'Die zijn erg lekker,'
zegt hij,'neem er gerust een.' Hij lijkt in zijn verschijning nauwelijks
nog op de man die we kenden als president. Zijn statige zwarte topi,
strak gladgeschoren gezicht en strenge blik zijn vervangen door een
dun vlassnorretje en pretoogjes. Zijn haar dat op het statieportret nog
grijs was, is nu zwart geverfd.
'Weg met Habibie'
Bacharuddin Yusuf Habibie, Rudy voor vrienden, was president van
Indonesië tijdens een van de meest bewogen episodes uit de heden
daagse Indonesische geschiedenis. Na het aftreden van Soeharto in
1998 kreeg Habibie plotseling de leiding over een land in chaos. Zijn
presidentschap werd met veel scepsis ontvangen. Hoe kon Habibie,
groot geworden in de schoot van Soeharto, de zo begeerde reformasi
leiden? Voor veel mensen waren Soeharto en Habibie van hetzelfde
laken een pak. De spandoeken met 'Weg met Soeharto' bij het parle
mentsgebouw, werden na de inauguratie van Habibie vervangen door
exemplaren met 'Weg met Habibie'. Habibie zelf had weinig tijd om
zich bezig te houden met de kritiek: 'De toestand op het moment dat
ik het roer overnam van Soeharto is het beste te vergelijken met een
vliegtuig in nood. Ik ben de co-pilot van het vliegtuig en plotseling is de
gezagvoerder bewusteloos. De instrumenten van het vliegtuig zijn ka
pot. Ik kan twee dingen doen, uit mijn cockpit gaan en de emotionele
passagiers uit leggen wat er gebeurt terwijl het vliegtuig verder neer
stort. Of ik bekommer me even niet over de angsten van de passagiers
en probeer het toestel in de lucht te houden, repareer het hier en daar,
maak een landing en geef het vliegtuig terug. Dat heb ik gedaan'.
Paradox
Habibie, product van Nederlands-Indisch koloniaal en Duits universi
tair onderwijs, ziet zichzelf als een man van twee culturen. Cultureel
en emotioneel gevormd in Indonesië, maar intellectueel gevormd in
Duitsland. Hij is, zoals hij zelf zegt, een democraat in hart en nieren.
Een opvallende constatering voor iemand die twintig jaar minister is
geweest tijdens een regime dat hijzelf het liefst omschrijft als autori
tair. Dictatuur vindt hij te beledigend voor Soeharto. Habibie kon prima
leven met deze paradox: 'Ik deed wat ik dacht dat goed was voor Indo
nesië. Mijn taak was om Indonesië technologisch op een hoger plan
te brengen. Ik wist wel wat Soeharto deed. Ik wist van mensenrech
tenschendingen. Daar had ik het ook vaak over met Soeharto. Omdat
we zo'n goede band hadden - hij is als een vader voor mij - kon ik alles
tegen hem zeggen. Wanneer ik daar met hem over sprak vertelde hij
me altijd dat die dingen mijn verantwoordelijkheid niet waren. Hij zei
me wel eens: "Als jij ooit president bent mag je alles anders doen. Maar
nu ben ik president." Hij vertelde me dan dat ik me beter bezig kon
houden met de dingen in mijn portefeuille. Eigenlijk had hij daar ook
wel gelijk in. Het was mijn verantwoordelijkheid niet.'
De Zonnekoning
Toen Habibie in mei 1998 dan ook daadwerkelijk president werd
deed hij ook alles anders. Habibie's eerste daad als president was het
inperken van zijn eigen macht.Tijdens de Orde Baru was de macht
in Indonesië feitelijk in handen van twee mensen. De president en
april 2006
