De laatste der onderluitenants
Het waren uitgelezen figuren, the top of the bill. Je kon ze
herkennen aan hun officiersuniform, met twee adjudants-
stippen. Maar met het einde van Nederlands-lndië en het
Knil, verdween ook de onderluitenant uit het straatbeeld.
Onderluitenant 9 Tempo Doeloe
MARJOLEIN VAN ASDONCK O
PR1VÉCOLLECTIE FAMILIE VAN ASDONC
'In orde!'
De wonderlijke rang van onderluitenant kwam uitsluitend in het Knil
voor. Volgens de onvolprezen Knil-kenner C.A. Heshusius was de eerste
onderluitenant in het toen nog Oost-Indisch leger, in 1895 in de infan
terie te vinden.
Volgens het Koninklijk Besluit van 29 mei 1895 (nummer 13, artikel
i, paragraaf 1) hebben onderluitenants 'den graad van onderofficier',
maar'verrichten alle diensten die van luitenants kunnen worden ge
vorderd'. Met andere woorden: niet alle rechten, maar wel alle plichten
van een officier. De legerleiding kon zijn kwee hebben en hem opeten.
De rang werd officieel ingesteld op 1 januari 1896.
Waarom werd de rang in het leven geroepen? Met name tijdens de
Atjeh- en de Lombokoorlog heerste een nijpend tekort aan geld en
aan officieren. Bezuinigingen waren geboden. Al in 1884 wordt er in
het Indische Militair Tijdschrift op gewezen dat de nieuw in te voeren
onderluitenant geld kan besparen. Een groot deel van de officieren
kon immers vervangen worden door even capabele, maar goedkopere
onderluitenants. Daarnaast verwachtte men door het instellen van
deze rang meer rekruten in Nederlands-lndië zelf te kunnen werven; en
aan rekruten was altijd gebrek. Als derde argument wordt de behoefte
genoemd aan een middleman tussen het kader en de officieren. Of
ficieren waren het zat om op de chambree voor politieagent te spelen.
Aanvankelijk was de rang alleen ingesteld bij de infanterie, maar al
gauw waaide hij over naar andere onderdelen.
Officier zonder diploma
Onderluitenant was de hoogste onderofficiersrang, tussen adjudant
en 2e luitenant in. Dick Visker, oprichter van het Indisch Familie Archief
en zelf adjudant-onderofficien'De onderluitenant was een beroeps
soldaat die in Indië was opgeklommen. Slechts weinigen viel die eer te
beurt. Een adjudant-onderofficier werd bevorderd tot onderluitenant
als hij een bijzondere functie had die dat toeliet.'
Zo was de vader van Moesson's Jack Poirrié in Solo officier van bewa
pening van het LH21 (LinkerHalf Bataljon 21). Met 27 jaar was vader
Poirrié in zijn tijd de jongste geëxamineerde onderluitenant en later
de oudste in anciënniteit. Dit behoeft wellicht toelichting: nadat een
kandidaat geëxamineerd was, kon het nog jaren duren voordat de
rang daadwerkelijk geëffectueerd werd, vanwege het beperkt aantal
beschikbare plaatsen. Er moest een functie vrijkomen. De vader van
Jack Poirrié moest vier jaar wachten.
april 2006
