V
Aan de andere kant van de Kawat
Heerlijk... als van ouds bekend
*r!
Dongèngan
van
SI KLAAS
9
tÊ-
AFSCHEID
Dank zij de moderne diepvriestechniek kunt u heerlijke gerechten het hele jaar
door op tafel toveren. Interfrosta levert u een keur van wereld-merken in diepvries
waar zelfs de meest verwende tong volmaakt tevreden over zal zijn.
Vraag INTERFROSTA-diepvries: verser, dus lekkerder!
In Tong-Tong van 15 augustus jl. komt onder
bovenstaande titel een artikeltje voor van de hand
van IKS, die daarin met veel humor haar leven
tijdens de bezettingstijd beschrijft.
Is het „Erinnerungs-Optimismus", de algemene
eigenschap van de mens om alleen de meer ple
zierige dingen uit het verleden vast te houden en
de andere te vergeten die haar belet heeft gewag
te maken van de doorlopende angst voor verraad,
uithuiszetting, arrestatie, openbare lichamelijke
tuchtiging of aanranding van de buiten gebleven
vrouwen, wier volwassen mannelijke gezinsleden
bijna zonder uitzondering geïnterneerd waren? Laat
het bij deze aanduiding van de moeilijkheden
blijven; ook ik vind het niet prettig mijn leed, dat
ik doorstaan en aanschouwd heb, weer voor ogen
te halen. Toch kan ik niet nalaten als tegenhanger
van het relaas van schrijfster, die vertelt dat ze
het financieel altijd vrij gemakkelijk heeft kunnen
redden, te wijzen op de ellendige omstandigheden
in de bezettingstijd van vele andere buitengeble-
ven vrouwen. Want alleen degenen die beschikten
over geld, sieraden of goederen hadden het be
trekkelijk goed.
Maar de gezinnen die gevlucht waren van de on
dernemingen of van de Buitengewesten naar Ja
va en zij, die al voor de oorlog weinig met aardse
goederen gezegend waren of alles verloren hadden
door in beslagname of verbeurdverklaring kwamen
al heel gauw in ontzaglijk grote moeilijkheden te
verkeren.
Vooral jonge moeders met kleine kinderen de
meest trefbare en daarom in iedere normale maat
schappij de meest beschermde groep die geen
servet meer hadden om te ruilen tegen 10 eieren,
een bosje katjang pandjang en een kopje olie zo
als IKS kon doen, wat hebben ze gewerkt en ge
ploeterd! Want als je geen linnengoed of meubels
had om te ruilen of te verkopen dan merkte je
pas hoe weinig het breien of het beschilderen
van flesjes of het maken van speelgoedbeestjes
opbracht.
Een eerbiedig saluut aan die moeders, die door
werkdagen te maken van 5 uur s morgens tot 11
uur 's avonds erin slaagden hun kinderen door
deze nachtmerrie-tijd heen te helpen!
's Nachts lagen ze soms te piekeren wie ze nog
een lapje stof zouden kunnen afbedelen voor de
kinderen, als hun tjelana monjets bijna niet meer
te verstellen waren, of wat ze zouden moeten doen,
als haar reserve die maar een paar weken leven
omvatte, op zou raken. De volgende morgen vroeg
zweepte ze zich op om het moede lichaam weer
op te richten om weer voort te gaan. Als de kin
deren nog honger hadden na het eten van hun portie,
dan kon er altijd nog een hapje van moeders deel af.
Is het te verwonderen dat voor vele van deze moe
ders de capitulatie van Japan net op tijd kwam en
dat deze uitgeputte, verzwakte vrouwen een recu
peratie-verlof nodig hadden om bij te komen?
Dan waren er ook voor wie de bevrijding niét meer
op tijd kwam.
De gevallen dringen zich aan mij op als ik mijn
qedachten hierover laat gaan
A. C.-v. C.
(Vervolg Mevrouw Kloppenburg)
„Kon ik u toch maar beter maken". Ik zeide: „Bid
maar voor mij", en voordat ik verder iets kon zeg
gen, knielde hij voor mijn bed en bad zacht in het
Engels, heel zacht, voor mijn genezing. Dit heeft
mij toch zo goed gedaan. Hij bleek ook Katholiek
te zijn".
Dit is dan het levensverhaal van mijn moeder. Haar
leven stond in dienst van God en haar medemen
sen. Zij stierf in volle overgave aan zijn Wil: zij
had van haar leven gemaakt, wat van een goed
Christen verwacht mag worden. Liefde is altijd
het richtsnoer ervan geweest, liefde voor man en
kinderen, voor allen, die haar hulp vroegen, ge
zonden en zieken, rijken en armen, blanken en
bruinen Haar vaste overtuiging, dat ons leven
door Gods hand wordt bestuurd, en het leed dat
ons wordt overgezonden, van grote waarde is voor
onszelf en voor anderen, vindt haar bevestiging
in haar eigen leven, dat zijn baan nam door diepe
donkere dalen van beproeving en verdriet, maar
ook over zonnige toppen van intens beleefd geluk
en onbezorgde vreugde en dat altijd weer zijn be
kroning vond in het welzijn van haar evennaasten.
Mag ik hopen, dat ik door deze regels een bood
schap van mijn moeder heb mogen door geven aan
allen, die lijden en verdriet hebben?
Haar jongste dochter:
A. G. KORTENHORST-KLOPPENBURG.
COMMENTAAR VAN IKS
Geachte redactie,
Dank voor het mij ter inzage geven van de tegen
hanger op mijn Aan de andere kan van de Kawat.
Het is niet dat ik me niet wil of kan herinneren,
dat ook ik het wel eens moeilijk heb gehad, dat
ook ik gevallen kan oplepelen, met soeplepels te
gelijk, waar de haren recht van overeind gaan staan
en de tranen over je wangen rollen als je ze leest.
Ik vraag me alleen af, wat voor nut heeft het? Ik
heb zo vaak ervaren in mijn leven dat de mensen
genoeg hebben aan eigen leed en niet nog eens
dat van een ander voorgeschoteld willen krijgen.
Probeer maar eens uit te weiden over je ziekte of
je verlies of je verdriet. De ander zal er ternauwer
nood naar luisteren, maar aankomen met véél en
véél erger verhalen. Ben je daarmee geholpen? Nee
toch immers. Om het kort samen te vatten, een
citaat uit Solitude van Ella Wheeler Wilcox:
„Laugh and the world laughs with yoy,
Weep and you weep alone.
For the sad old earth must borrow its mirth,
But has trouble enough of its own.
Om een, vermoedelijk, misverstand uit de weg te
ruimen; toen de oorlog uitbrak, had mijn man een
salaris van 350,Wij zijn uit ons huis gezet,
want we woonden in een gedeelte van de stad dat
Een oude baboe, die reeds een jaar of vijftien bij
ons diende of liever gezegd bij ons inwoonde en
twee onzer kinderen had zien geboren worden en
hen had opgepast, werd op een dag behoorlijk
ziek. Het was 1938 in onze rustplaats Malang:
daar het oudje tijdens haar ziekte ons niet tot
last wilde wezen, mochten wij haar met haar toe
stemming in een ziekenhuis laten verplegen. Daar
had zij ongeveer veertien dagen gelegen en zochten
wij haar geregeld op.
Op zekere dag zei si Letta (de ega van si klaas)
tegen één van onze dochters: „Ga vanmiddag
NENEH opzoeken en breng wat snoep mee".
De vorige middag circa 4 uur was si Letta in de
badkamer bezig aan de was en si klaas in een
tuintje daarvoor. Plotseling hoorden wij beiden
zeer duidelijk: „Ka-ulö nuwoon, ndórö. Ka-uló
sampoon wangsooi". (Goeden dag mevrouw en
meneer, ik ben reeds thuis.) Ons antwoord was:
„Ló NEH, wis mulee, melebu kamarmu". Het
oudje zei: „Inggih ndörö". (He Nèh, ben je al
thuis, kom maar in je kamer).
Wij beiden zochten daarna overal ook in huis en
tuin, doch geen NENEH was te bekennen. De
volgende middag na terugkomst van ziekenbezoek
van onze dochter, mochten wij vernemen dat ons
oudje juist op de dag dat zij ons beiden verwit
tigd had dat zij thuis gekomen was, het oudje
was overleden en dat ons oudje bij ons kwam om
afscheid van deze wereld te nemen.
O wrede memorie, zo moesten wij voor eeuwig
van ons Indië ook afscheid nemen.
kamp werd. Mijn baby was nog geen jaar oud. Hij
is vier keer tijdens de bezetting zó ziek geweest
dat ik eens wanhopig bij zijn bedje heb gesmeekt
om hem maar van me weg te halen, want ik kon
het lijden van het kind niet langer aanzien. Verder
woonde ik buiten de stad, wat beslist niet veiliger
was dan binnen de gemeente.
Maar ondanks dat alles ben ik er nog steeds van
overtuigd dat wij buiten het kamp het beter, ja
véél beter hebben gehad dan de vrouwen achter de
kawat, en nóg dank ik God dat de kampervaring
mij bespaard is gebleven. Dit heb ik willen ac
centueren met mijn bijdrage.
IKS
TEO fruit
Verse aardbeien,
aalbessen, frambozen
in elke maand...
alsof de zon altijd
schijnt
Tieleman Dros
groenten en gevogelte.
Verse vitaminenrijke
zomergroenten het hele jaar door.
Alle soorten. Heerlijke malse
kip voor uw rijsttafel.
En dit alles van Tieleman Dros,
de echte T D van tempo doeloe
Conimex Indische
gerechten
bahmi goreng of nasi
goreng zoals u die
gewend bent te eten!
Enak betoel
Frionor visfilets
uit Noorwegen.
„IJs"koud in de pan,
zonder ontdooien.
Gebakken of gestoofd
heerlijk bij de rijst
CO^
