TANAH GOJANG
ONTNUCHTERING IN CELLULOID
M *r JT» K$*. MJ. *-«355;
Hoe langer je in Holland bent, hoe meer je geneigd
bent het vroegere leven in Indië te idealiseren. In
de dagelijkse saaie regelmaat, in een atmosfeer van
uitzichtloze vervlakking, gecultiveerde bemoei
zucht, kwartjes- en dubbeltjesgeest, snoepje van de
week, stomvervelende collectebusjes en het onein
dig doorzagen van flut onderwerpen en gebeurte
nissen, zie je al gauw het oude Indië als een hy
per-ideaal land. Hoe meer de herinneringen ver
vagen, hoe mooier ze worden tot ze bijna Para
dijselijke hoogten hebben bereikt. ]e heimwee stijgt
recht evenredig tot een zorgvuldig gekoesterde
zoete pijn.
Totdat je toevallig een Indische kleurenfilm ziet
met doodgewone tafereeltjes van alledag. Het
grijswarme asfalt, de toekang botol, de betja Tjap
Liong, warongs, huizen, een regenboom, de passar
al die heel gewone dingen die je zo goed kent
zie je opeens levensecht weer voor je. Je voelt de
hitte van het asfalt je onbarmhartig inkapselen
je ruikt de geuren en de stank je ziet slordige
tuinen vol glasscherven en rommel je slaat weer
„kwaaie bui" naar een rotmuskiet en je vloekt
hartgrondig als je uitglijdt over tembeleh ajam.
Met een akelige ruk word je vanuit ijle sferen
hardhandig op je blote voeten gezet en je reali
seert je ineens, dat het land van je dromen maar
luttele dagen vliegen is en dat je er eigenlijk weer
lijfelijk een deel van zou kunnen zijn.
En dan ontdek je met een verlammende schok hoe
Hollands je tóch nog bent geworden: hoe je ge-
wend bent geraakt aan eentonige netheid en dege-
lijke oer-burgerlijkheid; je bent net zo benauwd
voor de toekomst als ieder ander; je vindt het m
de watten gelegd zijn toch wel een plezierige ge
waarwording; de schone kunst van het „kachelzit-
ten" heb je al heel aardig te pakken Dagen
lang sta je zonder enige steun, je tast in grauwe
verbijstering rond.
En dan vind je jezelf terug. In een bevrijdende
flits zie je het. een alles doordringende dankbaar
heid schiet door je heen. De dingen van vroeger
zijn de dingen van nu. Juist in hun felle realiteit
hebben zij ten goede en ten kwade - je ge
vormd tot wat je in je diepste innerlijk bent. In
hun totaliteit hebben zij een onuitwisbaar stempel
op je gedrukt; uitgekristalliseerd in een andere
levenskijk, die andere norm, dat andere gebaar.
Zelfs de dikste lagen watten kunnen deze kern
niet blijven verdoezelen; zelfs de meest verwoede
verloochening ervan zal vroeg of laat op jezelf
terugslaan als een boemerang. In je pas herwon
nen evenwicht besef je meteen, dat dit eigene op
zichzelf je niet het minste recht geeft hautain aan
de kant te blijven zitten en af te geven op alles
wat je niet aanstaat. Dat is slap negatief! Je zult
met de nuttige en goede waarden voor de dag
moeten treden, ze waar maken op welke gebied
dan ook, zodat anderen er hun voordeel mee kun
nen doen. Heftige tegenstand en dom vooroordeel
zullen je niet bespaard blijven. Haar dan mag je
„vegen", boeng, dan ben je positief.
M
Iedereen, die in een vulkanisch gebied gewoond
heeft, weet uit ondervinding, wat een eigenaardige,
om niet te zeggen: griezelige ervaring een aardbe
ving is. Ikzelf heb jarenlang in Menado gewoond,
en aangezien de Minahassa een erg „woelig ge
bied is, heb ik er diverse meegemaakt. tir kwamen
per jaar wel enige aard- of zeebevingen voor.
Meestal waren ze, hoewel duidelijk voelbaar, niet
zo hevig, dat er ongelukken gebeurden, maar je
kon nooit weten, en bij de eerste aanduiding vloog
iedereen zo gauw mogelijk het huis uit. Dan stond
je buiten zo ver mogelijk van de gebouwen af, het
hart klopte je in de keel. alles zwaaide heen en
weer. Hoewel er geen wind was, ruisten de bomen
als bij een hevige storm, en er klonk een vreemd,
zacht, ondefiniëerbaar geluid. Het was angstig.
Toch heb ik eens erg moeten lachen om een ba-
roe. D.w.z. hij was kersvers uit Java geïmporteerd
en had nog nooit een Minahassase beving mee"
gemaakt. Terwijl iedereen zenuwachtig en bedrukt
al een hele tijd buiten stond te wachten, tot het
afgelopen zou zijn, kwam hij ineens op zijn dooie
gemak het huis uit met een big cigar in het hoofd.
,Huh, een aardbeving!" sprak hij opgewekt. „Nu
snap ik het. Ik dacht eerst: Wat word ik toch
beróérd van die sigaar!
Al gauw leerde je letten op kleine aanwijzingen,
die een aardbeving verrieden. Een lamp, die
begon te slingeren, een kast, die zomaar ineens
kraakte, een klok, die stil stond, of onregelmatig
ging tikken.
De zwaarste beving heb ik meegemaakt in 1932.
Ik lag al te slapen. Mijn vader, net terug gekeerd
van een tournee van een dag of drie, zat aan tafel
om nog een hapje te eten. Het zal een uur of tien
geweest zijn. Vóór was het huis al gesloten. In
eens klonk vanuit de verte een zwaar gerommel,
dat razend snel dichterbij kwam. Tanah gojang.
En wat voor één! Het ergste geluid werd veroor
zaakt door het gerammel van de zinken daken. In
een oogwenk had mijn vader de boel georgani
seerd. Met twee woorden stuurde hij mijn moe
der de achterdeur uit, die nog openstond, en rende
zelf naar mijn kamer, al roepende: „Er uit! Er
uit!"
Meteen liep hij door, om de voordeur open te ma
ken. Ik werd met schrik wakker. Eerst hoorde ik
een oorverdovend lawaai: ons zinken dak. En
daar doorheen de stem van mijn vader, die me
blijkbaar uit bed wou hebben. Nou was mijn va
der geen man, om niet onmiddellijk te gehoorza
men, dus, getraind als ik was, vloog ik mijn bed
uit, hoewel ik de situatie, zo slaapdronken, nog
helemaal niet door had. In een mum stond ik naast
hem bij de voordeur, die echter zó klemde, dat
hij niet open te krijgen was! „Wat is er? schreeuw
de ik door het lawaai heen
„Aardbeving!" riep mijn vader, terwijl hij uit alle
macht tegen de deur duwde. Gelukkig vloog die
op dat moment open, en wij schoten als hazen de
voorgalerij af naar buiten. Toen ik de stoep af
sprong, dacht ik: „Nu stort het huis in! zo hevig
was het lawaai. Op straat stond mijn moeder al
angstig op ons te wachten. Nou, dat was een
aardbeving! We moesten ons aan elkaar
vasthouden, om niet te vallen. En een lawaai, en
een gegil! Late bezoekers, die als dronken matro
zen naar huis probeerden te rennen: „Onze
kinderen, onze kinderen liggen in bed! Asphalt
scheurde, waterleidingbuizen sprongen, de draden
van het electrisch licht dansten tegen elkaar en
veroorzaakten het nodige vuurwerk. Op ons voor
erf stond in elke hoek een grote palmboom. De-
ze twee bomen bogen plechtig maar wild hun krui-
nen tegen elkaar, zwiepten dan gelijktijdig weer
terug, om dit hoffelijke gebaar steeds weer te her
halen. Dit duurde zo een minuut of zeven. Toen
was het over.
Het is een wonder, dat er betrekkelijk weinig
ongelukken zijn gebeurd. Ik geloof dat in de hele
Minahassa maar een stuk of zes mensen hierbij
om het leven zijn gekomen. Gelukkig gebeurde het
's avonds: de school in Kakas lag helemaal tegen
de vlakte, plat als een dubbeltje!
Later kwamen de min- of meer komische verhalen
los. Iemand die net aan een bord snert bezig was,
vond zichzelf terug op straat, zenuwachtig
heen en weer lopend, terwijl hij alsmaar gloeiend
hete snert at!
Een ander zag tot zijn verbazing zijn garagedeuren
kalm openzwaaien, waarna de auto netjes achter
uit de garage uitkwam!
Weer een ander sprong zó uit zijn bed door het
raam naar buiten. Nu had hij kort tevoren
verteld, dat als het héél erg warm was, hij in zijn
blote tida-ada sliep. Heel Menado gonsde er
van. Het was heel erg warm die nacht
Nu ben ik er al heel lang weg, maar die inge
bouwde seismograaf schijnt nog altijd goed te func
tioneren. Dat blijkt wel hieruit: in 1951 stond ik
in de badkamer, toen ik ineens het gevoel kreeg,
tanah gojang! Meteen vloog mijn blik naar een
handdoekje, dat aan een spijker hing (het enige
„los" hangende voorwerp in de kamer!) en ja...
het bewoog!
Mana bisa, hier in Holland! Ik vragennie
mand had iets gemerkt.
Volgende dag in de krant: door een instorting in
Limburg was er een aardschokje ontstaan, voel
baar in die en die gemeenten, o.a. daar, waar ik
woon!
ELS.
SINT IN HET KAMP
In het kamp, waar ook aan Sint Nicolaas werd
gedaan, werd de benodigde kleding van allerlei
lappen samengetoverd; alles wat nog enigszins te
gebruiken was (en dat was niet veel na die jaren
lange opsluiting) werd tevoorschijn gehaald en het
resultaat was een Sinterklaas, waarvan onder
staand liedje getuigt:
Sinterklaas hoet hedih man.
Schoenenja met bolongan
Klerenja met tambalan
Sinterklaas djadi paman.
F. RETEL HELMRICH.
Als je zon foto aan Indischgasten laat zien, dan zeggen ze in negen van de tien Bevallen prompt:
"Die is vast in Padang gemaakt!" En in negen van de tien gevallen hebben ze gelijk ook. De Padanjjse
vinkies waar men zich nauwelijks druk meer om maakte. Hoogstens ging - omdat daf uöorschn/t nas
ZestZ voor een minuut of'zo de klas uit met zn kinderen. Maar ^ms Uvam et ook wel een lelijke
aardbeving tussendoor. Deze is de berüchté Van 1926 foto Padahg Pahdjèhg, h
