VANKA-KAWAT
op elke tafe] hoopt
roomboter
KETJAP KAKI TIGA
Aan alle afnemers en gebruikers van onze
producten en in het bijzonder de trouwe ge
bruikers van onze
wensen wij- een Zalig Kerstfeest toe en een
Gelukkig Nieuwjaar.
Wij hopen het volgend jaar weder op Uw
vertrouwen te mogen rekenen en U de beste
service te kunnen geven
Dr. Augustynlaan 40
Rijswijk (Z.-H.)
Ketjap Kaki Tig a
Er is geen betere
Proeft (het) en U zult het we te
Vervolg van pag. 11
HISTORISCH AVONTUUR
24
Daar is een intense verwevenheid van handel en missionnaire activiteit, d.w.z.
van handel en geloof waarover aanstonds; van handel en avontuur ook,
waarover nu eerst. De verbeelding is daaromtrent zeer pertinent: zij ziet de
koophandelaren der grote Europese expansie na de renaissance als onderne
mend in de avontuurlijke zin des woord. En natuurlijk komt het niet in mij
op af te dingen op het avontuurlijk karakter van zoveel verre en riskante on
dernemingen. Maar wie zijn Sindbad goed heeft gelezen kan ook een keerzijde
zien van die médaille. Een psychologisch zelf niet on-interessante keerzijde,
omdat zij iets releveert van hetgeen ik daarnet zei over het ritme der in
spanningen. Want telkenmale zien wij Sindbad de Zeeman wankelen tussen zijn
verlangen naar nieuwe avonturen enerzijds, naar verre en vreemde landen en
mensen, maar ook met het vaste voornemen zich eindelijk uit al die handel te
rug te trekken, nooit weer van huis te gaan uit Bagdad, die stad des vredes,
om rustig voort te leven in het genot van alle op zijn tochten verworven rijk
dommen. Maar de ziel des mensen, zegt Sindbad, neigt altijd tot het boze
en dat is het, wat telkenmale weer de doorslag geeft tot volgende reizen.
Ik citeer dit, uit het kinderboek, dat ik meer dan 30 jaar geleden las en dat
geen autoriteit bezit ten aanzien van de Perzische commerciële psychologie.
Maar ik wil de gelegenheid mij door Sindbad geboden wel aangrijpen om hier
te wijzen op het eigenaardige feit, dat ook in onze Europese cultuur een eeuwen
lang debat is gevoerd over het goed-of-kwaad van de koophandel, het daarmee
verbonden verwerven van rijkdom en het, vervolgens, werkeloos rustig leven in
het genot van zijn renten. De neiging tot dat laatste is, zeker in het Europa
na de renaissance, die de expansie bracht en na de reformatie, die nieuwe
theorie bracht over rijkdom, welstand en rente, bij perioden, gedurig aan te
wijzen. De neiging om te gaan rentenieren is in de laatste eeuwen dikwijls
sterker geweest dan de avontuurlijke ondernemingsgeest. En de ondernemings
geest, gestimuleerd dan vaak nog door een overheid, is lang niet zonder uit
zondering avontuurlijk. Hij is het dikwijls geweest: en dan kan men denken aan
Marco Polo en de Venetianen, aan de Genuezen en Spanjaarden van het
„eerste uur" aan de Hollanders en Engelsen der beginnende 17e eeuw.
Maar die ondernemingsgeest wordt in een volgende periode toch ook geken
merkt door grote soliditeit. Gaat men echter trachten de tegengestelde, noch
tans samengaande, trekken van avontuurlijkheid en soliditeit onder te brengen
in de verschillende klassen van kooplieden, die ik daarnet onderscheidde, dan
sneuvelt toch elke theoretische conclusie tegenover de empirische feitelijkheid
der historie.
Het individueel avontuurlijke is niet zo geprononceerd. De kooplieden zonder
bepaald behoren-tot hebben zich overal vanouds in corporaties met bescher
mend karakter voor lijf en goed georganiseerd. Door de eeuwen heen reizen
zij bij voorkeur niet op eigen avontuurlijke gelegenheid, maar in groepen bij
een en in karavanen. Tegenover de koopman staat altijd de rover. Wij zien
Sindbad telkenmale verheugd zijn reizen, avontuurlijk op zichzelf, toch onder
nemen in gezelschap van vele andere kooplieden die hij aantreft aan boord of
elders. En als hij van een ongenoemde plaats aan de Perzische golf huis
waarts moet keren, met geld en kostbare geschenken beladen, dan koopt hij
zich allereerst een flink, sterk paard op welks rug hij gelijk de Heemskin
deren met enige andere kooplieden door de woestijn trekt tot hij eindelijk
de stad des vredes bereikt.
Er is behalve de beveiliging, die de voortdurende aandacht vraagt, een ander
practisch doel dat de kooplieden door de eeuwen heen tot corporeren
heeft aangespoord. Het is de politieke invloed, van de pressuregroup zo ge
wilt: invloed op stedelijke besturen in de latere middeleeuwen, op de staat
zelf, b.v. in Frankrijk in de 14e en 15e eeuw en de mogelijkheid daarin be
sloten om als zelfstandige organisatie op te treden, waar de staatsmacht of de
macht van welke overheid ook op een of andere wijze tekort schiet en in ge
breke blijft. De Hanze biedt daarvan een voorbeeld, dat gemakkelijk met
vele te vermeerderen is. En de V.O.C. oefende vrijwel staatsmacht uit. Koop
lieden hebben zich altijd verenigd. Zij hebben altijd graag gemeenschappelijk
gereisd en geëxploiteerd, al zijn er excepties van individuele kooplieden, die on
voorstelbare risico's trotseerden. Een dergelijk verschijnsel heeft zich.de eeuwen
door, tot op het laagste koopmansniveau vertoond. Joden, Lombarden en ande
ren begonnen in Europa na de 11de eeuw een naamloze statusloze groep van
gevestigde minuscule kooplieden te vormen, wier ontwikkeling nochtans van
buitengewoon belang is geworden voor de Europese economie. Maar de
ze handelende vreemdelingen, zoals de zigeuners ook in Victor Hugo s Notre
Dame de Paris in de 15e eeuw, hebben meer en meer collectief gestreefd naar
speciale privileges. Ter bescherming, ter bevestiging van een status tot verho
ging ook dat ligt er in van hun métier; métier waarbij speciale nationa
liteiten van immigratie-zwervers, die toch burgerrecht verkrijgen, specialismen
ontwikkelen, gespecialiseerde wijken vormen en die monopoliseren. Ontwortel
den, niet behorende-tot, nimmer behorende-tot, noch tot een natie van afstam
ming, noch tot een natie van adoptie, maar juist in en door die situatie extra
waakzaam voor hun veiligheid: wat extra achterdochtig, extra vreesachtig. Ze
ker geen specifieke avonturiers. Missionnaire betekenis, betekenis als cultuuram
bassadeurs of, eenvoudiger en juister: betekenis voor cultuurincubatie hebben
zulke sedentaire kooplieden niet zozeer. Het waren bewegelijker, soms, maar
niet unaniem, avontuurlijker koophandelaren, die hun rol speelden in de mis
sionnaire activiteit en de culturele incubatie. Zo geldt het tenminste voor de
expansie van Europa na de 15e eeuw, waarover wij betrekkelijk goed zijn
ingelicht.
