MAISON BOGERIJEN
7&wVl
bouillon
T&tcVi, bouillon
KRACHTbouillon
JfOwVi
bouillon
Wenst U allen vrolijke Kerstdagen en
een gelukkig voorspoedig Nieuwjaar
Onze van ouds bekende saucijzenbroodjes
dagelijks verkrijgbaar.
Onze naam waarborgt kwaliteit!
25
INHOUD 220
dubbel-tablet
vleesbouillon 3S Ct
dubbel-tablet
kippenbouillon AO ct
dè sm aakver fijner
voor uw Indische
gerechten
Wat wij weten is, dat de Spaanse en Portugese kooplieden in het voetspoor
van de missionnarissen hun contacten hebben gelegd in het verre Amerika.
Hier volgde de handel op het geloof, zoals dat ook het geval schijnt te zijn
geweest bij de kolonisatie van Europa vanuit Noord-Afrika in het vroege
neolothicum, toen 5000 jaar geleden de Egyptische zonnecultus er de
weg baande voor de penetratie van materiële cultuur. Wat wij ook weten is,
dat de Protestantse kolonisatie der Engelsen en Hollanders een andere volgor
de te zien heeft gegeven. Daar gingen de contracterende kooplieden voorop en
de zendelingen volgden. Maar wanneer wij afzien van de preciese samenhang
van missie en handel, dan blijft nochtans de algemeenheid in stand van de
sterk incuberende functie der reizende kooplieden. Zij zijn overbrengers, niet
van waren alleen; niet alleen van materieel. Maar overbrengers, in hun nauw
samengaan met de bekerende geloofsijver van voorafgaande of op de voet
volgende missie of zending: overbrengers van ideeën, methoden, technieken
ten dele zoals die zijn gekristalliseerd in de materiële cultuurprodukten zelf
en ten dele ook onafhankelijk daarvan. Het is een overbrenging in twee rich
tingen; vice versa. Ongetwijfeld sterker in de richting van de expanderende
cultuur naar de nieuw aangeraakte cultuur, maar ook andersom. Het waren
kooplieden, die het bewogen godsdienstig denken van de voor-Aziatische
wereld der oudheid overbrachten naar Italië. Kooplieden -en soldaten. Hen
ziet men dikwijls tezamen, waar zich processen afspelen van culturele penetra
tie. Gedrieën hebben de missionnaris de koopman en de soldaat in de histo
rie gereisd van land tot land en van zee tot zee. Hun afzonderlijke, specifieke
werkzaamheden hebben daarbij veelal ordeloos dooreen gelopen. Dit is wel
een van de eerste dingen, die opvallen aan wie zich bijvoorbeeld gaat verdie
pen in de geschiedenis van de beweegredenen tot de Europese expansie der
16e eeuw.
In elk geval treedt uit zulk een onderzoek de koopman naar voren als een
curieuze schakel tussen culturen. De incubatie -dat vreemde woord keert
noodzakelijkerwijze steeds terug als men over kooplieden en over deze ex-
pansieproblematiek spreekt is een zo praeponderant cultuurfeit en een
zaak van zulk een wereldhistorische betekenis, dat het waarschijnlijk niet te
veel is te zeggen dat hier des koopmans allergrootste historische betekenis
ligt. Toch is hij niet de passieve overbrenger alleen. Hij is ook actief
cultuurschepper, of in elk geval schepper van bepaalde cultuurfactoren en
van steeds nieuwe economische en sociale vormen. De ontwikkeling alleen al
van zijn vaktechniek heeft het gezicht, het karakter, het wezen zelf van de Ne
derlandse republiek der 17de eeuw mede bepaald. De rol van Amsterdam
in de wereldhandel is, toen, mede geschreven door zijn kooplieden. „Ce sont
les marchands" zei Voltaire in een beroemd geworden zin, „qui ont changé
la face du monde". Ongetwijfeld heeft Voltaire daarbij voornamelijk de
Europese koopman op het oog gehad, want van de andere wist hij niet veel
af. Maar zeker heeft, vooral na de dagen van Voltaire, speciaal de Europese
koopman een evolutie doorgemaakt, die elders niet op die wijze intrad of die
ik, althans elders nergens zo meen te zien.
Ik wil nog opmerken, dat het de Europese koopman is geweest, die sedert de
18e en vooral 19e eeuw een bepaalde stijl aan de Europeaan heeft gegeven; ik
mag misschien zelfs zeggen: een zeer specifiek westers cultuurtype als
mensentype bedoeld heeft gecreëerd. Nu heb ik al gezegd, dat die koop
man der nieuwere geschiedenis moeilijk, ja niet meer, valt los te maken van
de ondernemer-in-het-algemeen. Maar die complexe maatschappelijke groep
toch is het, waaruit het type van de succesrijke Europeaan en was Europa
niet succesrijk in heel de wereld in die merkwaardige 19e eeuw? is voortge
komen; die hem als het ware ontworpen heeft. Europeaan, wiens status en
waardigheid ongetwijfeld werd bepaald door zijn geld en door de uiter
lijke kentekenen van goed-leven, waartoe dat geld hem in staat stelde.
Maar die naast dit puur-materieel element van zijn bestaan tevens wordt gede
finieerd door een bepaalde morele standing, door een bepaalde standaard
van fair-play en door een leefregel, die zich aan onze hele cultuur als goede
smaak heeft opgelegd. Ik bedoel het type van de Europese gentleman, zelf
bewust, kenmerkend voor een bepaalde historische periode van ons Europese
westen, die bezig is ten einde te lopen, waarna een nieuw Europees mensentype
waarschijnlijk zijn intrede zal doen in een totaal veranderde wereld, waarin
dit oude werelddeel een totaal andere plaats is toegemeten dan het eertijds,
op eigen souverein initiatief, innam. Die evolutie van de koopman is kenmer
kend geweest voor ons Westen, zoals het geëvolueerde type van de gentle
man kenmerkend werd voor Europa alleen. Er valt een omvangrijke
belletristische literatuur aan te wijzen, die deze gentleman, die alleen van
Europa was, aftekent tegen de achtergrond van cultuurtypes elders
Amerika welhaast in het bijzonder, al nestelde zich daar geruime tijd
de begeerte om op die Europese gentleman te lijken. Waar is het sug
gestiever getekent dan in het relaas van Phileas Fogg's reis om de wereld
in 80 dagen? En waar is de Europese gentleman van 1872 markanter afge
beeld dan in die Londense Reformclub, waar de weddenschap en alles begon?
En nu zou ik bijna in de verleiding komen om verder in te gaan op de zo
merkwaardige verbreiding van dit gentleman-ideaal over een groot deel der
aarde althans wat de uiterlijke kenmerken betreft, waarvan ook de mode
geschiedenis zo veel weet te vertellen. Dat is dan een soort onbedoelde eer,
die de wereld aan Europa blijft bewijzen: aan dat Europa, dat zij wel wil
vernederen maar dat zij niet kan nalaten om na te bootsen naar alle mate
van haar kunnen. Laten wij, op onze beurt, in ere al die oude mediterrane
kooplieden gedenken, van wie Sindbad de vermaarde nazaat was, die Europa
koloniseerden en van of in elk geval via ons de incubatie gekomen is, die de
ontluiking van een grote Europese cultuur heeft mogelijk gemaakt.
Voorheen Bandoeng
Voor de feestdagen kerstkransen, kerststaven, kerst-
taarten, kerstcakes, tulbanden,
appelbollen, gebakjes en droog
gebak.
Voor oudejaarsdag: nieuwjaarstaarten, tulbanden,
sneeuwballen, appelflappen,
appelbeignets, appelbollen,
gebakjes, zoutjes, kaastabletten.
Nederlanders, waar ook ter wereld, wilt U Uw
familie of kennissen hier, bij bepaalde gelegenheden
iets geven, neem dan contact met ons op.
Tel. 333351 - Giro 663928 - Reinkenstraat 50
Den Haag
A. TH. KNUIVERS
ZWITSERLAND