Herinneringen van het Landgerecht te Bandoeng
UIT EN THUIS"
Vervolg van pag. 9 REISBRIEVEN
XI
In Amerika zie je geen fietsen. In zo n enorme stad
als New York rijdt geen één fiets over de straten.
Alleen in het centrum heb ik wel eens op de trot
toirs messenger-boys op een fiets gezien. That s all.
Men heeft mij verteld dat er in de zomer voor de
ui of de sport wel eens gefietst wordt. That's that.
In Amerika zie je ook geen lotenverkopers. Er be
staan geen loterijen omdat niemand ze nodig heeft.
Men kan overal loans sluiten zoveel men wil. In
Holland is het krijgen van een lening practisch on
mogelijk door de schrikbarende garanties die men
geven moet. In Amerika lopen de Banken je ge
woonweg achterna. Daarom heeft elke Indischman
in Amerika een auto. In veel gezinnen zelfs twee.
Daarom heeft één van de drie Indische emigranten
een eigen huis. Het hebben van een steady job
is genoeg voor het krijgen van voldoende lening
om de downpayment voor een auto of een huis
op te nemen. Ook zitten ze je niet direct achter
de vodden als je vastzit met je afbetalingen. Be
slagleggingen komen niet voor. Ook jongelui net
van school af kopen een eigen wagen. Kunnen le
ningen krijgen. Overigens: als je naar de parking-
lots van de HBS-en hier kijkt, sta je verbaasd hoe
veel jongens en meisjes van 16 jaar hier al een
eigen wagen hebben. Mijn zoon is 18 jaar, meter-
opnemer bij een gasmaatschappij, en heeft een Im
pala Chevvie. En dat is niet crazy.
Het „in de beer" zitten is in Holland een zorg en
benauwdheid, hier in Amerika een „drive om har
der te werken. Wie in Amerika een huis koopt,
koopt niet zoals in Amsterdam of Eindhoven een
stukje van een flatgebouw, maar een op zichzelf
staand huis met groot erf, zoals in Wassenaar of
Bussum. De huizen hebben hier geen kachels -
geen één huis! maar ingebouwde centrale ver
warming, waardoor het in alle kamers, kamertjes
en gangen behaaglijk warm is. Mind you, het zijn
dezelfde Indische mensen als in Holland, die nu
in Amerika heel anders leven, veel en veel rui
mer, onafhankelijker en sterker. In Holland zit je in
de ban van je vakopleiding. Hier in Amerika doe
je alles en leeft goed.
Voorbeeld: Han Beyer, ex-spoorwegman in Indie,
ex-lasser in Holland. Nu „pillendraaier" in een che
mische fabriek. Zijn paycheque vermeldt: bruto in
komen (voor een 40-urige werkweek) 107. Af
voor income tax 1,32, voor federal tax 11,01,
pensioenfonds 4,33, ziekenfonds 2,26, Union
4,50, miscellanious (fondsen) 0,30, Net income
83,28. Hij heeft een eigen huis (hypotheek af
betaling 60 huur zou ook 60 of meer ge
weest zijn!), twee auto's (een van zijn zoon), TV,
frigidaire, oven, enfin, net zo n huis als in Holland
in Aerdenhout of Hilversum staat, Zijn inkomen
van 107 per week, dus ongeveer 400 per
maand, dus omgerekend in Nederlands geld 1600
p.m. staat ook ongeveer gelijk met' een kandjeng
besar in Aerdenhout of Hilversum. Maar hij is
„pillendraaier" sadja, handarbeider. Wat moet je
in Holland niet zijn voor een inkomen van 1600.1
Han Beyer bereikte deze status na 1 jaar. Hij be
gon als lasser en had één layoff. Als je namelijk pas
begint, heb je veel meer kansen op een layoff
(ontslag) dan als vast werker.
Veel Indische jongens hebben een onzekere en
moeilijke eerste jaar of eerste twee jaar, maar ik
ben trots op ze: hoe koppig slaan ze zich er door
heen, hoe vindingrijk en ijverig zijn ze. Geen won
der dat practisch elke Indo er na één of twee jaar
bovenop is en het dan vijfmaal zo goed heeft als
in Nederland. Ik heb nu tientallen families in de
States bezocht, hun paychèque, bankboekje, blan-
djaboekje doorsnuffeld en nu durf ik zonder enige
terughoudendheid te zeggen: wie branie is, kome
hier! Zelfs de slechtste tijd hier duurt korter en is
op geen stukken na zo ellendig als krijgsgevangen
schap, maar je beloning is veel en veel groter.
Vooral de kinderen hier genieten. Niet alleen denkt
de Amerikaanse maatschappij veel meer aan aller
lei leefmogelijkheden van het kind (waarom zoveel
blokken als in Holland?), maar de natuur is hier
veel milder. Hier in Elkhart heb je eindeloos veel
vrije natuur, zonder één bordje „Verboden Te In
de zomers zwerven ze overal met hengel en tjies.
Ze eten enorm veel en gevarieerd en zijn sterk en
gezond.
De Amerikaanse maatschappij is veel efficiënter
dan de Hollandse. De opvoeding is overwegend so
ciaal ingesteld. Elke jongen kan na High School
(voortgezet onderwijs) direct werken. Knappe
jongens krijgen gratis een beurs voor College (die
beurzen worden vaak verstrekt door handelmaat-
Verschillende jaren was het mijn taak om enkele
malen per week de zittingen bij te wonen van het
landgerecht. Ik was toentertijd redactrice bij het
A.I.D. „De Preanger Bode" in de goeie tempo
doeloe van mr. Wormser.
Het ging er zo lekker gemoedelijk toe soms in
dat eenvoudige gebouwtje, soms zelfs wat al te ge
moedelijk. Men at er z'n boterhammetje onder de
zitting, deelde pepermuntjes uit. Men moest lachen
en soms ook huilen. Kleine onbeduidende
rechtzaakjes die nu en dan de tragiek van het le
ven naar voren brachten. Ik heb er veel geleerd
in die dagen, dat óf de oude Kal met zijn leeuwen
manen de zitting presideerde of de stramme oud
officier Hoetjer. Ik herinner me een grappig voor
val. De gang van zaken was altijd zo, dat de land
rechter de namen van beklaagden en getuigen zacht
opnoemde voor zijn naast hem zittende griffier
fiscaal. Deze riep ze hardop door naar de bij de
deur wacht houdende oppas en die riep dan hardop
naar buiten voor de wachtenden de namen op.
Voor landrechter Kal lag een pak, stuk van ge
tuige. Er zat een touwtje om. Kal peuteren. Het
ging niet. Ongeduldig fluistert hij de griffier iets
toe. Deze die gespannen had zitten toekijken, richt
zich op en roept: „Penmes!
„Penmes!" roept de oppasser naar buiten en even
later „De toean saksi Penmes was niet verschenen
De oude Kal keek verbluft, ik boog gauw m n
gezicht over m'n notities om de arme griffier niet
te schande te maken. Hij begreep het blijkbaar niet
erg. Tot z'n chef hem duidelijk maakte dat hij
een pennemes moest hebben om dat vervloekte
touwtje door te snijden.
Een andere maal was het de heer Hoetjer die de
zitting leidde. Voor hem verscheen een Ambonese
schappijen en industrieën). De kinderen worden
niet afgebeuld met veel te zware wiskunde of ta
len. Als ik denk aan de examenopgaven van Ly
ceum of Gymnasium in Holland huiver ik. Waar
voor al die pienterheid? Zeg in hemels naam niet
dat de Amerikaan „dus" stommer is. Hij is veel
efficiënter. Hij leert niet wat niet nodig is. Dus
kan hij zich veel meer concentreren op wat wél
nodig is. De gemiddelde Hollandse HBS-er of stu
dent is een slome duikelaar vergeleken bij de veel
practischer en energieker Amerikaanse jongeman.
Waarom zou je je erg druk maken om net zo
pienter te zijn als een dokter of referendaris als je
als lasser of truckdriver evenveel verdient als zo'n
kandjeng besar in Holland? Het curieuze is, dat
Amerika wérkelijk democratisch is vergeleken bij
Holland. Geen klassen-verwaandheid hier. Elke
knecht noemt zijn baas Jack of Ernie. Is het in
Holland denkbaar, dat een leerling van de hoogste
klassen buiten de school (dus op een picnic of
een party) zijn directeur Eddy noemt of Pete? Is
daarom geen respect aanwezig? Nonsens. Op school
is het keurig „Yes Sir", „No Sir". Enorm veel
lessen zijn gewijd aan goede omgangsvormen. Het
vreemde is dat het niet aanvaarden van fatsoen-
regels in Holland automatisch leidt tot ongema
nierdheid of onbeschoftheid; hier is wérkelijk vrij
heid. De neger schoenpoetser tot de blanke ouwe
heer, die hij net geholpen heeft: „You're looking
fine now, young man!" (Over het negerprobleem
schrijf ik straks een apart artikel.)
Je herkent het Indische dametje niet meer, dat in
Den Haag als typiste een zorgelijk en zeurig be
staan voortsleepte. Hier is ze naaister of fabrieks
werkster, maar ze rijdt in een eigen auto, heeft
een eigen huis en kijkt branieachtig en vrolijk uit
de ogen. Er bestaan eigenlijk geen beroeps-subordi-
naties hier. Bazen hebben geen inbeelding. „You
work good, you earn a good dollar, you live
good." Dat is de bestaansdefinitie. De aard van
het beroep doet er geen
lor toe. Er is maar één
High School. Geen,,Mu-
lo-is-minder-dan-HBS" -
nonsens. Je eigen pien
terheid helpt je naar
College en verder. Niet
het diploma. O ja, o ja,
o ja, er zijn ook misluk
kingen en tegenslagen,
that's true. Is everybody
so happy in Holland?
Think it over. En nu
weer tot ziens van
vrouw. Hoetjer kon leuk uit de hoek komen. Toen
de vrouw de waarheid bezwoor door tragisch haar
ogen ten hemel te slaan en te zeggen: „God zal
mij oordelen," kwam het droogjes: „Hier zit niet
God, maar de landrechter."
O, stamelde de vrouw alsof ze dit toen pas
door had. Eenmaalheb ik Hoetjer zien kleu
ren. Een waarlijke knappe Indonesische vrouw,
lang en slank en elegant, maar van minder ele
gante zeden was opgeroepen. Ze behoorde niet tot
het soort stakkers dat altijd mijn medelijden wek
te en mijn woede tegenover de mannen.
Enfin, het juffertje kreeg een boete. Bij de deur
keerde ze zich om en wenkte liefjes tegen de stren
ge man achter de groene tafel. De fiscaal beet zich
op de lippen, ik ook. We waren niet de enige.
Maar Hoetjer kreeg een kleur en zijn woede ken
den geen grenzen toen hij het dametje enkele da
gen er na tegenkwam op de Naripanweg, over
dag. Ze wuifde hem toe of hij haar beste kl hm
vriend was. En toen hij het me vertelde dacht
ik: „een bof voor haar dat dit niet gebeurde voor
ze opgeroepen was." Niet dat ik aan s mans recht
vaardigheidsgevoel twijfelde. Met weemoed denk
ik terug aan de rechtvaardigheid van die dagen
van weleer. Maar een vriendelijk gezicht zou
ze zeker niet gezien hebben.
De fiscaal was een aardige jongen. Op een dag
had hij een beeldig groen-zijden zakdoekje in z'n
borstzakje „Wat bent u mooi vandaag," zei
ik tegen hem. Hij grinnikte breed, sloeg op de
versierde borst en vertelde me: „wah jupprouw El-
ze, dat is mijn groene hoop."
Het is een familie-uitdrukking bij ons thuis ge
worden als er iemand aan de verliefde kant was.
Ik kan er gewoonweg heimwee van krijgen nu ik
die simpele voorvalletjes zit te schrijven in mijn
kamer in het hoge noorden. Ik begin rheumatie-
kerig te worden. Oude dag, hè? Maar ook
dinggin hier. Ik verlang naar de zon. Ik vertelde
m'n moeder dat ik, als zij er eens niet meer is,
emigreren wilde naar een warm land. Zij, oud-
Indischgast ook, zei droog: „dan kun je daar
doodgaan door een aarbeving of een overstro
ming." Ach ja, die nennè's, ze hebben de wijsheid
in pacht, ja.
BETS BONDE JENSEN
Denemarkenj
II
Reis naar Amerika nu voor iedereen mogelijk.
Heeft U familie in Amerika? Eigenlijk een over
bodige vraag. In bijna ieder Indisch gezin is wel
een zoon of dochter, die is geëmigreerd of die
„bezig is met de papieren Natuurlijk, als ze er
eenmaal zitten is het prettig te weten, dat ze het
daar goed hebben. Er komen brieven, foto's
maar wat zouden bijvoorbeeld Oma en Opa hun
tjoetjoeks eens graag terugzien. Vooral bij Indische
mensen zijn de familiebanden zeer sterk. Neen,
dit stukje is niet bedoeld om LI alleen maar ke-
pingin te maken. We weten allemaal wel, dat er
genoeg over gepraat is. Maar verder dan een „Ach,
konden we toch maardie en die eens op
zoeken!" is het nooit gekomen.
Na veel vruchteloze pogingen en speurwerk is
er nu dan echter eindelijk een mogelijkheid ge
vonden voor iedereen om voor kortere of
langere tijd een bezoek te brengen aan Amerika.
De reis zal in groepsverband worden gemaakt en
de duur van het verblijf daar zult U binnen rede
lijke grenzen zelf kunnen bepalen, tot een maximum
van één jaar.
Hierover is natuurlijk nog veel meer te vertellen
en van üw kant te vragen: wat zullen bijv. de kos
ten zijn? Komt U dus woensdag, 22 maart a.s.
om 8 uur 's avonds naar de Kunstkringzaal aan
de Prins Mauritslaan 36, Den Haag. Een passage
adviseur zal op AL UW vragen antwoord kunnen
geven en tevens zal U worden verteld hoe U voor
deze reis kunt sparen zonder zich teveel te moeten
potongen.
Eén ding kunnen wij U nu vast verklappen: het
lidmaatschap van de Vereniging „UIT EN THUIS
die samen met vertrouwde passage-deskundigen
deze reis voor U mogelijk gaat maken, bedraagt
slechts 3,50 per jaar!
Komt U dus eens luisteren, de toegang is gratis
en Uw komst geheel vrijblijvend.
Onthoudt U het: 22 MAART a.s. om 20 uur.
10
