IX
I
8
Chicago, 20 februari 1961
Hele reisschema in de war gestuurd door stakingen
bij luchtlijnen. Verlies veel tijd. Weliswaar staken
maar een paar luchtlijnen, maar de overige zijn
zo overcrowded en werken zo onregelmatig, dat ik
maar besloten heb per Greyhound bus of trein
verder te gaan. Heb door misplaatste hoop op sta
kingseinde tóch al te veel tijd verloren. Zal veel
later in Holland terug zijn dan ik hoopte.
Amerika is zó schrikbarend groot, dat nu ik terug
gevallen ben van vliegtuig naar trein, ik werkelijk
niet weet hoe ik zelfs het twintigste deel van mijn
appointments kan afdoen. Voorbeeld: per plane van
New York naar Chicago zou 1 uur uren. Nu ben ik
per bus gegaan (expresse nog wel) en die rit duur
de maar even 22 uren. D.w.z. we hadden onderweg
nog delay, dus de reis heeft 24 uren geduurd. En
die bussen jakkeren, hoor! Als dat verder zo blijft
gaan ben ik nog even zoet!
Hoe dan ook, dat is óók een kant van het leven
hier. Het is goed als ik alle kanten van dit leven
leer kennen. Voorlopig echter is het nog steeds de
,,biggest-in-the-world"-kant van Amerika die me
verplettert. Je zoekt vergeefs je te oriënteren. De
maatstaven van Europa blijven hinderlijk. Je bent
b.v. in Holland gaan geloven in de reputatie van
„Volk-van-bruggenbouwers maar dan zie je hier
bruggen, die met gemak een Moerdijkbrug opslokken,
kathedralen hoog zijn en vele mijlen lang zijn. Niet
één of twee, maar tientallen. De bruggen West en
Oost van Manhattan b.v.; over de Hudson en East
River, de grote brug van Newark, de Benjamin
Franklin Brug bij Philadelphia, achtbaans en toren
hoog. De Queensborough-bridge, waar je van
Queens uit naar Manhattan toe in slingers naar
beven klimt tussen zigzaggend omhoog lopende sub
ways en treinbruggen door, is zelfs onfotografeer-
baar, laat staan beschrijfbaar. Als je er middenonder
staat en je tot hoger dan het paleis op de Dam de
kronkelende banen ziet, waarlangs treinen, trucks en
auto's daveren voel je al je verworven kennis van
menselijke dimensies stuk gaan. Zulke grootheden
vond ik alleen in de Boekit Barisan met zijn duize
lingwekkende bergkammen en ravijnen.
Ja, de bergkammen, dat zijn dan de wolkenkrab
bers. Natuurlijk merk je er als gewone aardworm,
schuifelend langs de bonte etalages niet veel van.
Tot je je even oriënteert en een avenue of street
af kijkt of naar boven kijkt. Dan klimt en klimt en
klimt je oog zonder ophouden. Het is „onkiekbaar"
en onbeschrijfbaar. Al die foto's van New Yorkse
wolkenkrabbers doen aan de waarheid te kort.
Want ze willen zo'n wolkenkrabber ,,er helemaal
op" hebben, dus van heel ver zien. En dan wordt
het op de foto toch weer een molshoop. Maar je
moet in Rockefeller Plaza de duiven heel hoog
hebben zien vliegen en dan nog niet op de helft
van de wolkenkrabbers zijn om te beseffen wat
hoog is. In Holland zwieren de duiven altijd zo
gezellig hoog over de daken heen. In de wolken
krabber-centra blijven ze ver beneden de daken.
Dan ga je met de lift van Empire State Buiding
naar boven. De lift begint pas na de zestigste etage
de verdiepingen te tellen. Tot de 92ste. En dan
stap je over in een andere lift en gaat nog tien ver
diepingen hoger. Wat je dan om je heen ziet, is
precies de andere kant op verbijsterend. Verreweg
de meeste andere wolkenkrabbers zie je dan opeens
als kleine huizen beneden je. Op slag is alle groot
heid weg en sta je als een reus tussen nietige ter
mietenheuvels. Ook het Amerkaanse tempo is op
eens verdwenen. Zo net nog raasden de cohorten
taxi's bliksemsnel langs je heen door de 34ste straat.
Nu je naar beneden kijkt, zie je alleen nog lucifers
koppen door de straten kruipen. En heel New York,
van Bronx en Yoinkers in het verre noorden tot
Brooklyn, Queens en Forest Hills in het verre oos
ten zie je nog maar als een speelgoedstadje. Gek
hè? Het geeft je een vroom gevoel.
Wat moet ik jullie van New York vertellen? Ik
heb een paar duizend krabbels gemaakt op allerlei
velletjes paper en in notitieboekjes, maar het is
allemaal schandalig te weinig. Ik weet zeker, dat ik
aan zelfs het honderdste deel van de waarheid te
kort doe, als ik me inbeeld erin te kunnen slagen
jullie een indruk te geven van deze wonderlijke
stad, werkelijk een klein aardrijkje op zichzelf. Met
buurten, waar alleen Italianen wonen en Italiaans
de voertaal is, buurten met Chinezen, met Duitsers,
met Puerto Ricanen, Joden, Grieken, Maleiers (van
Singapore), er zijn buurten waar veel Ambonnezen
wonen, waar alle mensen op straat negers zijn, enz,
enz. Al deze mensen mogen in Amerika zichzelf
blijven (alleen in Holland gelooft men nog in de
dwaasheid van assimilatie) en hoe gek het ook
klinkt allemaal zijn ze Amerikaan. Dit vind ik
menselijk en rijk. En kijk hoe rijk New York er
door wordt. Al deze mensen die zichzelf mogen
zijn, geven allemaal hun eigen flair en karakteris
tiek aan het Amerikaanse leven. Men kan in New
York alle soorten voedsel van de wereld eten. Er
is een straat, (als ik me goed herinner de 49ste),
waar niet minder dan 62 verschillende soorten res
taurants zijn.
De winkels bieden te koop alles wat er in andere
landen in de wereld te koop is. En de Amerikaanse
zakenman weet zelfs een hit te maken van wat in
de oorspronkelijke landen al saai en onverkoop
baar is. Everything in the world, biggest in the
world, het is waar. Ik reed langs een hospitaal
waarvan de chauffeur me zei: „Biggest in the
world!" En als je dan bedenkt dat het een mental
hospital is, dan weet je meteen toch ook een andere
kant van dit leven. Het verbaast me niets. Ken je
de Parijse metro? De New Yorkse Subway steekt
die metro in zijn zak. Zulke grote metro-stations
als Odeon en Boulevard Michel in Parijs heb je hier
bij hopen en groter. De subwaytreinen zijn niet drie
wagentjes lang zoals in Parijs maar net zo lang
als de trein van Amsterdam naar Den Haag. Ze
rijden soms in vier, zes banen langs elkaar en in
drie, vier etages boven elkaar en je hebt expresse-
subways, die je met een vaart van 90 km per uur
door de tunnels jagen. Sommige subway-stations
hebben ondergrondse winkelgalerijen met restau
rants, barbiers en wat al niet.
Hoe groot is dan een „gewoon station"? B.v. Grand
Central of Pennsylvania? Pak de stations van Den
Haag, Amsterdam en Rotterdam en stop ze in één
zo'n station en dan ben je er nóg niet. Hele Lijn
banen van winkels zijn in deze stations onderge
bracht. Je kan er compleet in verdwalen. Dat deed
ik in elk geval tweemaal. Paja Peh!
Overigens verdwaal ik nu in al mijn indrukken
van Amerika in het algemeen en New York in het
bijzonder. Het zijn er té veel. Alles wat ik tot nog
toe over Amerika gelezen en (in films) gezien heb
en dat is verbazend veel schiet hopeloos te
kort bij dit korte eerste wérkelijke contact. Er gaat
niets boven reizen. Al zal ik er maanden voor
msBMmv
m TJAUE
«Lincoln Tunnel
.Holland Tunnel
BROADWAY
SEVENTH
g. SEVENTH
CENT*
LEXINGTON
bo
«^Queens i
.AMidtown \Queensboro
ITunnel Rridae
George Washington
Bridge
^•Henry Hu
Bridi
tun
i >s
Broadway
Bridge
Bridge
Triboro
Brooklyn
Battery Tunnel
Brooklyn
Bridge' y
Manhattan
Bridge
bent U in New York, logeer dan bij de Y.M.C.A. in de 34ste Straat; goedkoop en gunstig gelegen.''
Hierbij een situatiekaartje met de voornaamste bezienswaardigheden
1. Statue of Libertu2. Batten/ Park; 3. Financial District4. Greenwich Village5. Empire State Building
feller Center; 0. Public Library; 10. St. Patrick's Cathedral; 11. Carnegie Hall; 12. Pennsylvania Terminal; 13.
6. Times Square; 7. United Nations; 8. Rocke-
Grand Central Terminal; 14. Museum of Natu
ral History Hat/den Planetarium; 15. Metropolitan Museum of Art; 16. Temple Emanuel; 17. Cathedral St. John the Divine18. Harlem; 19. Polo Grounds;
20. Yankee Stadium; 21. College of the City of New York Lewisohn Stadium; 22. Columbia University; 23. Grant's Tomb; 24. Chinatown.